Rogier van der Wal: 'Naar elkaar luisteren is lastig bij kloof'

Wat houdt het lectoraat Ethiek en Landbouw in?

'Lectoren hebben we al voor specialismen als beweiding, pluimvee, precisielandbouw, agribusiness en omgevingsinclusief ondernemen. Bij die onderwerpen komen steeds vaker morele vragen om de hoek kijken en met die vraagstukken houd ik mij bezig.

Die vierjaarlijkse termijn verdraagt zich slecht met een langetermijnagenda

Rogier van der Wal, lector Ethiek en Landbouw Aeres Hogeschool Dronten

'In het hart van mijn lectoraat staat de dialoog. Er is geconstateerd dat het gesprek niet meer vanzelf goed gaat. Dan heb ik het over het gesprek tussen boeren onderling, het gesprek met andere partijen en het gesprek over boeren door burgers of de politiek. Daar zit ruis, dat stokt, daar zit polarisatie.

'Het is aan mijn vakgebied om dat proberen te keren, de constructieve kant op te zoeken in de dialoog. Wat is er voor nodig om weer het goede gesprek met elkaar aan te gaan? Kunnen we die setting met elkaar creëren met begrip voor elkaars positie?'

Hoe reageren studenten op dit vak? Velen van hen hebben een agrarische achtergrond.

'Soms prikkelt dat best wel even of er wordt scherp gediscussieerd. Bijvoorbeeld bij een les van mijn collega Ron Methorst die vertelt hoe het mestbeleid is ontstaan. Dat doet hij met elan, maar daarbij zegt hij wel dat er wat van studenten wordt verwacht. Dat ze de technische vaardigheden moeten ontwikkelen, maar ook de houding om met maatschappelijke vraagstukken over mest om te gaan. Dat vraagt ook iets van ons als docenten.'

Wordt er tijdens lessen gesproken over de kloof tussen boeren en burgers?

'Ik heb het zelf in deze colleges niet gemerkt, maar het zal door sommige studenten mogelijk wel zo worden ervaren. Maar het woord 'kloof' roept beelden op. Van mensen die aan verschillende kanten van een diepe afgrond staan. Terwijl je ook kunt spreken van een 'afstand' tot elkaar. Dat is een neutraler begrip dat zegt dat je wat verder van elkaar afstaat. Het roept andere beelden op, waarbij je nog een stap naar voren of achteren kunt zetten.

'Dit is een van de onderwerpen waaraan ik met mijn lectoraat aandacht wil besteden en waarnaar ik met de studenten onderzoek wil gaan doen. Taal- en woordkeuze doen er zeker toe.'

Is het woord 'kloof' op zichzelf al een polariserende term?

'Dat zou goed kunnen. Het is een frame, zou ik zeggen. Een van de dingen waar ik met mijn studenten aan de slag wil gaan, is dat we wat slimmer onze eigen frames moeten kiezen. Dat we kijken hoe het werkt met framing. We zouden de vraag moeten stellen of we zelf wel happy worden van een term als de kloof. In het onderzoek geven zowel boeren als burgers aan dat we ook beter naar elkaar moeten luisteren. Over een kloof moeten schreeuwen maakt dat wel lastig.'

Uit het onderzoek naar de 'kloof' blijkt ook dat boeren en burgers nogal kritisch naar de media kijken. Hoe verklaart u dat?

'Het leuke is dat ik ook lector ben aan Fontys Hogeschool in Eindhoven. Daar heb ik een collega die met journalistiek en nieuwe media bezig is. Die onderzoekt de rol van journalisten in het veranderende medialandschap. Want mensen zien steeds meer een rol van de media in het verscherpen, vergroten of juist dempen van tegenstellingen.

'In jullie onderzoek lees ik lees ik dat mensen vinden dat media meer geïnteresseerd lijken in het vergroten van tegenstellingen dan in het dempen ervan. Bij het kijken naar de talkshows op televisie moet je je wel realiseren dat ze daar bewust mensen tegenover elkaar zetten die het vurig oneens zijn met elkaar.'

Tijdens zo'n uitzending zie je op sociale media de boosheid en discussie weer toenemen.

'Daar wil ik met mijn studenten dieper induiken. Ook zij maken veel gebruik van sociale media. Hoe kunnen we daar wat voorzichtiger en constructiever mee omgaan?

'Dat is ook echt wel een maatschappelijk belang waar zowel burgers als boeren baat bij kunnen hebben. Want niemand heeft baat bij polarisatie. Het is niet voor niets dat er nu een Sire-campagne loopt die wijst op de gevolgen van polarisatie.'

We zitten in een periode met veel onrust in de maatschappij. Allerlei onderwerpen worden enorm uitvergroot. Hoe komt dat?

'We hebben een aantal grote transities door te maken als maatschappij. De deskundigen zeggen dat dat wel een jaar of vijftig duurt voor we daardoorheen zijn.

'Dat geeft onzekerheid en onrust. Mensen zien een soort mist als ze naar de horizon kijken. We weten wel waar we uiteindelijk naartoe willen, maar waar we nu staan en heen gaan is minder duidelijk en dat leidt tot ongemak.

'We vragen aan maatschappelijke partijen en de politiek om het het pad voor ons te banen, maar dan zie je dat de dynamiek van de korte termijn in de weg staat. Die vierjaarlijkse termijn verdraagt zich slecht met een langetermijnagenda.'

Wat zou een oplossing kunnen zijn?

'We zouden in elk geval een langetermijnperspectief mee moeten laten lopen, zodat ook dat op de radar blijft en niet ondersneeuwt in de waan van de dag.

'Dat vond ik ook zo goed aan het stikstofrapport van Johan Remkes. Hij schreef daarvoor een invoelende en empathische inleiding. Daarin toonde hij begrip voor de emoties en tegelijk vertelt hij het eerlijke verhaal. Hij gebruikt termen als 'perspectief' en 'vertrouwen' om samen wat verder de horizon af te kijken.

'Ook toen was het onheil al snel weer geschied, omdat in de media alle aandacht ging naar de vijfhonderd tot zeshonderd piekbelasters die Remkes adviseert op te kopen, terwijl dat maar een van zijn denklijnen was. Over de middellange en lange termijn die ook ook in zijn rapport staan, had niemand het meer.'