Duitse consument kiest vaker voor duurzaam voedsel

In Berlijn opende vrijdag de internationale levensmiddelenbeurs Grüne Woche 2023 de poorten. Honderdduizenden bezoekers nemen er de komende dagen kennis van de laatste ontwikkelingen rondom voeding en voedselproductie.

Maar bij die bezoekers zelf is ook een verandering gaande. Klimaat en duurzaamheid zouden op dit moment voor Duitse consumenten dé keuzecriteria zijn, meldde de Nederlandse landbouwattaché in Berlijn onlangs. Wat is er aan de hand bij de oosterburen?

Toenemende bewustwording is niet automatisch gelijk aan gedragsverandering. Toch is bij een deel van de Duitse consumenten werkelijk sprake van een ander eetpatroon. Het aantal vegetariërs nadert de 8 miljoen. En de vleesconsumptie in het land van bratwurst en schweinehaxe is volgens voorlopige cijfers in 2022 gedaald naar 52,8 kilo per hoofd van de bevolking. Een daling van 13 procent ten opzichte van vier jaar geleden.

In deze trend spelen, naast de klimaateffecten van de veehouderij, ook zorgen mee over dierenwelzijn, hogere vleesprijzen en de dalende koopkracht. Desondanks is marktonderzoeker Tim Koch van Agrarmarkt Informations-Gesellschaft in Bonn ervan overtuigd dat de vleesconsumptie dit jaar verder daalt.

Blijkbaar maken campagnes van onder meer consumentenorganisatie Verbraucherzentrale indruk. Die beweert dat bij de productie van een kilo rundvlees 14 kilo CO2 vrijkomt. Bij een kilo bonen is dat slechts 150 gram. 'Wie niet dagelijks vlees of worst eet, handelt daarom gezond voor zichzelf en voor het klimaat', claimt deze ngo.

De aandacht voor duurzaamheid en klimaataspecten van voedsel blijkt ook uit consumentenonderzoek. Bijna 80 procent van de Duitse consumenten vindt het belangrijk om duurzaam geproduceerd eten op tafel te zetten.

Die houding van de consumenten betekent niet automatisch dat in de supermarkt ook voor duurdere varianten wordt gekozen. Minder dan een vijfde van de ondervraagden zegt namelijk bereid te zijn meer geld te besteden aan klimaatvriendelijker voedsel. Reden is onzekerheid over of de duurdere variant werkelijk voordelen oplevert voor milieu, klimaat en dierenwelzijn.

De Duitse regering wil aan die onduidelijkheid een einde maken. De huidige coalitie van sociaaldemocraten, groenen en liberalen zet daarom in op een wettelijk verplichte etikettering van levensmiddelen die de productiewijze duidelijk maakt.

Minister Cem Özdemir van Voedselvoorziening en Landbouw begint met een vleeslabel dat vooral informatie geeft over dierenwelzijnsaspecten. Het wetsontwerp daarvoor ligt bij de Bondsdag. 'Ik wil dat de consument een echte keuze krijgt. Deze wens van een overgrote meerderheid van de mensen kunnen we alleen waarmaken als alle producten gelabeld zijn en de inspanningen van de boeren zichtbaar worden', vindt Özdemir.

Intussen onderzoekt de Universiteit van Göttingen de mogelijkheden voor een klimaatlabel voor de CO2-voetafdruk van voedsel. De regering van de deelstaat Nedersaksen wil die zo snel mogelijk invoeren. Voor het onderzoek daarnaar is daarom een bedrag van 800.000 euro beschikbaar gesteld.

'De bescherming van het klimaat gaat ons allemaal aan. Maar tot nu toe is in de supermarkt nauwelijks te zien hoe klimaatvriendelijk of -onvriendelijk een product is. Daar wil ik verandering in brengen', motiveert landbouwminister Barbara Otte-Kinast van Nedersaksen haar inzet.

Labels combineren

De onderzoekers uit Göttingen gaan ook na of een klimaatlabel gecombineerd kan worden met al bestaande labels voor bijvoorbeeld gezondheid en dierenwelzijn. De consument vindt alle informatie dan op één plek. De eerste resultaten met zo'n 'meervoudig' label zijn positief, stellen de onderzoekers.

'We zien dat consumenten in staat zijn om ook bij verschillende waarderingen voor de afzonderlijke aspecten een rationele beslissing te nemen', meldt Winnie Sonntag van de vakgroep marketing voor levensmiddelen en agrarische producten van de universiteit. Ze verwacht dat invoering van een meervoudig label druk zet op producenten van levensmiddelen om een negatieve klimaatwaardering te vermijden.

Nieuwe wegen openen

Alle betrokkenen benadrukken dat het inzichtelijk maken van de klimaateffecten niet is gericht tegen boeren en tuinders. Het kan hen juist een steun in de rug geven bij het aanpassen van de bedrijfsvoering. 'Onze boeren en tuinders zorgen voor goede, veilige en betaalbare levensmiddelen en stellen onze voedselvoorziening veilig. Een klimaatlabel zal voor hen nieuwe wegen openen om daarmee ook voldoende inkomen te verdienen', meent minister Otte-Kinast.

Dat Duitse consumenten zich meer en meer realiseren dat ze met hun aankoopgedrag bijdragen aan andere productiemethoden, blijkt uit de afzetcijfers van biologisch geproduceerd voedsel. Dat ligt nu al duidelijk herkenbaar in de winkel en de verkoop ervan neemt van jaar tot jaar toe.

De omzet van biologische producten in Duitsland kwam vorig jaar uit op meer dan 16 miljard euro. In 2011 was dat nog 6,6 miljard euro. Biologisch is in Duitsland nu goed voor ongeveer 7 procent van de voedselbestedingen en het aandeel neemt jaarlijks toe. Ter vergelijking: in Nederland is dat rond de 3 procent en was er de afgelopen paar jaar sprake van een stagnatie van de groei. Als voornaamste handelspartner nemen de oosterburen een kwart van de Nederlandse biolandbouwexport voor hun rekening.

De Duitse overheid voert actief beleid om mensen meer biologisch te laten eten. Overheden hebben streefcijfers vastgesteld voor hun kantines en catering. Koploper is het gemeentebestuur van Berlijn. Dat heeft bepaald dat op alle basisscholen tenminste de helft van het verstrekte voedsel biologisch moet zijn.

Een argument voor Duitsers om biologisch voedsel te kopen, is dat het veelal lokaal is geproduceerd. Het sluit aan op de populariteit van voedsel uit de eigen omgeving. Het leidde de afgelopen jaren al tot een sterke toename van het aanbod van streekproducten, zowel vanuit de verwerkende industrie als rechtstreeks vanaf de boerderij.

Een onderzoek uit 2021 wijst uit dat ruim een kwart van de ondervraagden de voorkeur geeft aan regionale producten wanneer die beschikbaar zijn. In de praktijk blijkt daar nog weleens wat mis te gaan. Het begrip 'regionaal' is niet wettelijk beschermd. Termen als 'van hier' worden geregeld ten onrechte gebruikt, waarschuwt de Verbraucherzentrale.

Boerderijwinkel

De consumentenorganisatie adviseert om vooral te letten op een concrete benaming van de streek van herkomst. Consumenten die zeker willen zijn dat het voedsel uit de eigen omgeving komt, doen er bovendien het beste aan om naar een boerderijwinkel te gaan, vindt de Verbraucherzentrale.

Komende week zijn er in Berlijn verschillende congressen en seminars over de toekomst van de voedselvoorziening in Duitsland. Een belangrijk gesprekspunt is zeker de visie die landbouwminister Özdemir kort voor kerst publiceerde. Een opvallend punt daarin is met name de door hem gewenste verschuiving in het voedselpatroon van de Duitsers.

'Het is ons doel een vooral plantaardig voedingspakket, met een hoog aandeel aan onbewerkte groenten en fruit, vezelrijke granen, peulvruchten en noten, beter toegankelijk te maken. Tegelijk ondersteunen we vermindering van de consumptie van dierlijke levensmiddelen naar een duurzaam en gezond niveau', schreef Özdemir in het voorwoord van zijn plan.

Discriminatie

Als het aan de Duitse boerenbond DBV ligt, zal daar nog stevig over doorgepraat worden. 'Het is positief dat de regering voorlichting geeft over voeding en een gezonde leefwijze. Maar discriminatie van bepaalde levensmiddelen wijzen wij af', reageert Udo Hemmerling, plaatsvervangend directeur van de DBV.

Hemmerling wijst erop dat ongeveer 70 procent van het Duitse voedselpakket uit plantaardige producten bestaat. 'Overheidscampagnes tegen levensmiddelen van dierlijke oorsprong vinden wij onfatsoenlijk', aldus de woordvoerder van de boerenbond.