Dan Saladino: 'We hebben meer genetische diversiteit in de landbouw nodig'

De Cavendish-banaan heeft een monopoliepositie op de bananenmarkt. Elke banaan in de schappen van de groenteboer of de supermarkt is een Cavendish-banaan. Maar het ras, en daarmee vrijwel de hele bananenteelt, wordt bedreigd door twee schimmels die een verwoestende uitwerking hebben op plantages.

Oude gewassen vormen een essentiële bron die we in ons voedselsysteem nodig hebben

Dan Saladino, Britse journalist, presentator en schrijver

Dit voorbeeld illustreert het probleem dat Dan Saladino in zijn boek 'Eating to extinction' aan de kaak stelt. De Britse schrijver, journalist en presentator constateert dat de land- en tuinbouw is gericht op een beperkt aantal rassen. Dat maakt teelten en de veehouderij kwetsbaar.

Saladino pleit voor diversiteit in het aanbod. Daarvoor is het belangrijk om de duizenden bedreigde voedselsoorten te redden van uitsterven. 'Er is in tienduizenden jaren van landbouw een enorme diversiteit gecreëerd aan rassen en soorten. Met de uitdagingen die we hebben, vormen deze oude gewassen een essentiële bron die we in ons voedselsysteem nodig hebben.'

Wat is het probleem?

'Er is geen weerbaar systeem. Wat er nu gebeurt is dat ons agrarische systeem, dat is gericht op productiviteit en hoge opbrengst, onder druk komt te staan door klimaatverandering en ziektes. Dat kost boeren wereldwijd miljarden en dat wordt erger. We zien nu ook de instabiliteit voor de inputs zoals kunstmest, fossiele brandstoffen en de impact van bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne op kunstmestproductie.

'We zitten met monoculturen van gewassen en een gebrek aan diversiteit in het genenpakket van ons vee. Dat kan alleen leiden tot een groter risico in de toekomst. In dichtbevolkte gebieden eindig je dan bijvoorbeeld met Afrikaanse varkenspest die de Chinese varkenshouderij heeft gedecimeerd in 2017-2018. Bijna de helft van de wereldwijde varkenspopulatie werd door één ziekte weggevaagd.

'Tegelijkertijd is een boer in Europa afhankelijk van een aanbevelingslijst die bestaat uit enkele genetisch vergelijkbare variëteiten van moderne granen die kwetsbaar zijn voor fusarium of 'wheat blast'.'

Hoe komt dit?

'De gewassen die in de tweede helft van de vorige eeuw zijn ontwikkeld, zijn fantastisch als alle omstandigheden perfect zijn: met voldoende irrigatie, gewasbescherming en kunstmest. Dan is een topopbrengst mogelijk. Maar hoe weerbaar is het systeem, met zulke hoge kunstmestprijzen, met omhoogschietende olieprijzen en onvoorspelbare weerpatronen?

'Er was destijds een goede reden om te kiezen voor die hoogproductieve gewassen die voedingsmiddelen met veel calorieën opleverden. Op veel plekken in de wereld zagen boeren de voordelen. Maar ze werden wel afhankelijk van de zaadbedrijven en konden niet voorzien in hun eigen zaad.

'Zaadbedrijven zijn sinds die tijd flink gegroeid. Ze moeten winst maken en behalen de meeste winst door hetzelfde zaad wereldwijd verkopen. Dat werkt dus tegen diversiteit in business en in gewassen.'

Hoe kunnen we het probleem oplossen?

'Volgens mij is het onvermijdelijk dat we gewasdiversiteit moeten terugbrengen. Met diversiteit is er weerbaarheid. We moeten teruggrijpen op de genetische diversiteit die voor die periode bestond om onze gewassen de weerbaarheid en voedingswaarde te geven die we voor de toekomst nodig hebben.'

Kunnen we nog teruggrijpen op oude rassen?

'Ja, dat kan. In zaadbanken over de hele wereld liggen bijvoorbeeld monsters van 150.000 soorten granen uit verschillende klimaten, ecosystemen en landbouwsystemen. In Turkije zijn er boeren die de oude rassen telen, zoals Emmertarwe.

'Veredelaars kijken nu naar deze oude gewassen voor de genetische eigenschappen van de rassen, zoals resistentie tegen ziekten en plagen en met een grotere droogtetolerantie. Maar ook voor een verbeterde voedingswaarde.

'De wetenschap kijkt naar die gewassen om te bepalen hoe de toekomst van granen eruit moet zien, hoe deze gewassen groeien en smaken. Dat is een voorbeeld van een bedreigd gewas dat in de 21ste eeuw heel belangrijk is. Voor elk gewas dat je kunt bedenken, gelden dezelfde uitdagingen en dezelfde druk op het systeem.'

Hoe gaan ketenpartijen hiermee om?

'De grote zaadbedrijven investeren nu in bedrijven of start-ups die wel diversiteit kunnen brengen. En afnemers zien het risico van een keten die afhankelijk is van uniformiteit. Ze zien ook de invloed van een deel van hun consumenten die zoeken naar een alternatieve wijze van voedselproductie. Ze zijn zich ervan bewust dat het huidige systeem voor de toekomst niet werkt.

'Om een paar voorbeelden te noemen, Unilever voert gesprekken met zaadveredelaars om meer diversiteit bij hun toeleveranciers te krijgen. En brouwerijen worstelen met ziekten in gerst. Ze erkennen dat ze een grotere diversiteit aan gewassen nodig hebben.'

Welke rol heeft de boer?

'Het is niet aan boeren om het systeem te veranderen. Er zijn wel boeren die de weg wijzen en innoveren. Sommigen proberen die diversiteit terug te brengen. Maar de meesten zitten vast in het systeem tot de politiek verandering brengt. Daarvoor is een structurele verandering nodig op het niveau van het Europese landbouwbeleid of de Verenigde Naties.

'Het is ook niet de schuld van de boeren. Zij hebben decennialang gedaan wat er van ze werd gevraagd. Maar de vraag moet veranderen, het systeem produceert niet het voedsel dat we nodig hebben. Er is een andere economische aanpak nodig om boeren te ondersteunen en te zorgen dat mensen het voedsel krijgen dat een optimale gezondheid geeft.'