Naar een nieuw verbond tussen mens en dier

Het kabinet wil naar een dierwaardigere veehouderij. Dat is afgesproken in het regeerakkoord van Rutte IV. In het convenant komen afspraken te staan over een veehouderij die toekomstbestendig is, gebaseerd op de behoeften van dieren.

'Ik wil samen met de sector en andere partijen aan de slag om daar vorm aan te geven', schrijft landbouwminister Piet Adema bij de aanstelling van de voorbereidingscommissie op 3 november 2022.

Een toekomstbestendige veehouderij is onderdeel van de kringlooplandbouw. Voor dieren is er onder andere meer ruimte voor natuurlijk gedrag. Standaard fysieke ingrepen, zoals het onthoornen van kalveren, zijn overbodig. Met het convenant geeft Adema verdere invulling aan de Wet dieren uit 2013. Dat is een raamwet met algemene principes en verantwoordelijkheden, zonder gedetailleerde regels.

Op basis van het convenant wil Adema wettelijk vastleggen wanneer een houderijsysteem valt onder 'als diergericht ontworpen' en per wanneer de systemen hieraan moeten voldoen. Het convenant moet uiterlijk in juni 2023 worden ondertekend en vormt de basis voor aanvullende wet- en regelgeving.

'We bewegen naar een nieuw verbond tussen mensen en dieren. De opstelling van de mens als heerser over dieren maakt plaats voor een houding die wordt gekenmerkt door betrokkenheid bij dieren en acceptatie van hun eigenheid', zei voorzitter Jan Staman van de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) in november 2021. De raad presenteerde toen de zienswijze die nu leidend is in de transitie naar een dierwaardigere veehouderij.

Druk op convenant

Op het convenant zit flink wat druk. Adema gaat het gebruiken om het amendement op artikel 2.1 uit de Wet dieren, dat in januari 2024 ingaat, rechtsgeldig te maken. Als gevolg van het amendement is het niet langer toegestaan dieren fysiek aan te passen aan de wijze waarop ze zijn gehuisvest. Maar vooral moet het convenant de positie van dieren veiligstellen.

'In een tijd met dominante thema's als klimaat en milieu is de kans groot dat het dier het kind van de rekening wordt. Dat is in het verleden vaak gebeurd', zei RDA-lid Han Swinkels in maart tijdens een opname van College Boer van Nieuwe Oogst.

Voor LTO Nederland en de Producenten Organisatie Varkenshouderij ligt het accent in de transitie naar een dierwaardigere veehouderij op integraliteit. Verder moet de inhoud van het convenant praktisch toepasbaar, haalbaar en betaalbaar zijn.

Zes leidende principes

De RDA, waar wetenschappers, ngo's en sectorpartijen zitting in hebben, stelde de zienswijze op in opdracht van het ministerie van LNV. Daarin worden zes principes benoemd die leidend moeten zijn in toekomstig beleid. Aan de basis staat de erkenning dat een dier intrinsieke waarde heeft, dat het een wezen is met gevoel dat pijn en plezier kan ervaren.

Een dierwaardige veehouderij voorziet daarnaast in de drie basisbehoeften: goede voeding, goede omgeving en goede gezondheid. Het vijfde principe gaat over de mogelijkheden en ruimte voor natuurlijk, essentieel gedrag en het vervullen van behoeften. Het laatste principe benoemt de emotionele toestand van het dier. Dat moet overwegend positief zijn.

Een dier moet kunnen reageren op omstandigheden in zijn omgeving, meent de RDA. Voorbeelden daarvan zijn natuurlijk gedrag zoals scharrel- en stofbadgedrag bij kippen, grazen bij melkvee en wroeten bij varkens. Maar ook zaken als voldoende ruimte, daglicht, een gezond stalklimaat, uitloop naar buiten en goed voor de eigen nakomelingen kunnen zorgen horen daarbij.

De commissie die het convenant voorbereidt, staat onder leiding van Bram van Ojik (GroenLinks). Naast LTO Nederland hebben ook Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV), Nederlandse Vereniging van Pluimveehouders, Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt, Dierenbescherming, Caring Farmers, Duurzame Zuivelketen, Centraal Bureau Levensmiddelenhandel en LNV zitting in de commissie.

In de gesprekken over het convenant ligt het accent in eerste instantie op huisvesting en de fysieke leefomgeving tijdens transport of slacht. Een houderijsysteem is diergericht ontworpen als de behoeftes van dieren als uitgangspunt zijn genomen. Wat deze behoeftes per diercategorie zijn, heeft Universiteit Utrecht op hoofdlijnen in beeld gebracht in een quickscan.

In de tweede fase, van maart tot juni, komen thema's aan bod als diergezondheid, voeding, stalklimaat, transport en slacht, maar ook onderzoek en innovatie. Naast de kerngroep worden via consultaties en gesprekstafels diverse partijen betrokken op deelthema's. Het kan bijvoorbeeld gaan om afspraken voor specifieke diersoorten, het verdienvermogen of ondersteuning vanuit markt en overheid.

Complexe gesprekken

Jeannette van de Ven, LTO-portefeuillehouder Gezonde Dieren, noemt de gesprekken over het convenant complex. 'We staan nog maar aan het begin van het proces. De belangen zijn fors en er is nog veel onduidelijk.' Voor LTO en POV ligt het accent in de transitie naar een dierwaardigere veehouderij op integraliteit. Er moet samenhang zijn met de andere opdrachten waaraan de veehouderij moet voldoen, rondom milieu en klimaat.

'We kunnen niet op alle elementen een 10 scoren en bijvoorbeeld op dierwaardigheid focussen om vervolgens een jaar laten de milieu-effecten ervan te moeten aanpakken. Daarom zit in de sectorplannen ook altijd deze intergraliteit', merkt POV-voorzitter Linda Verriet op.

Daarnaast moet de inhoud van het convenant praktisch toepasbaar zijn. 'Het moet haalbaar en betaalbaar zijn en er moet sprake zijn van een reële tijdsplanning. Veehouders moeten weten waar ze aan toe zijn en niet weer extra eisen opgelegd krijgen wanneer ze net hebben geïnvesteerd', licht Van de Ven toe. 'In de gesprekken die we binnen het convenant met elkaar voeren, moeten we het ook eens zijn over welke factoren een rol spelen en hoe we die dan precies wegen.'

Veel veranderd

Wat Van de Ven steekt in de discussies over een dierwaardige veehouderij, is de suggestie dat er door de jaren heen in de veehouderij niets is veranderd. Terwijl dat in de afgelopen pakweg 25 jaar wel degelijk het geval is. In zijn brief aan de Kamer van 4 november schrijft Adema dat ook. Hij complimenteert de veehouderij met de stappen die al zijn gezet.

Alle dierlijke sectoren hebben een duurzaamheidsagenda met een tijdspad. 'Wij beginnen de transitie naar een dierwaardigere veehouderij niet op nul', zegt Van de Ven. Ze sluit niet uit dat er door het convenant op sommige terreinen een versnelling komt, maar 'veehouders zijn het gewend om met veranderingen om te gaan'. En de gesprekken over een dierwaardigere veehouderij zijn ook geen eindstation. 'Dat is een continu proces.'

Deltaplan Veehouderij

Een jaar voor de RDA de zienswijze presenteerde, lanceerde Dierenbescherming het Deltaplan Veehouderij. De Dierenbescherming vindt dat er in de veehouderij al jaren structurele problemen zijn, maar dat de sectoren en maatschappij niet verder komen dan brandjes blussen. In het deltaplan schetst de ngo hoe de diervriendelijke en duurzame veehouderij er in 2050 uit zou moeten zien.

De Dierenbescherming neemt in het plan, net als de RDA, de vijf domeinen van professor David Mellor als uitgangspunt. Voor de ngo betekent dit dat, naast een diergericht ontwerp van huisvestingssystemen, ook moet worden gekeken naar ingrepen, robuuste rassen (dubbeldoel), fokken op sociaal gedrag, dieren die hun eigen jongen grootbrengen, zo min mogelijk transport en toegang tot uitloop of wei voor elk dier.

'Aanvullend op het RDA-rapport verandert de rol van de veehouder van productiespecialist naar dierenwelzijnsspecialist', geeft strategisch adviseur Gemma Willemsen van de Dierenbescherming aan. In de toekomstbestendige veehouderij heeft iedereen die met dieren omgaat volgens haar uitgebreide kennis en vaardigheden rondom dierenwelzijn en gedragsbehoeften. Technologie zoals sensoren en kunstmatige intelligentie (camerabeelden) kunnen daarbij helpen, stelt Willemsen.

Beter Leven-keurmerk

De Dierenbescherming werkt met het Beter Leven-keurmerk gestaag door aan het herzien van criteria voor de verschillende diergroepen. Die voor varkens hebben op dit moment de hoogste prioriteit. 'Daarin worden bijvoorbeeld de invoering van het vrijloopkraamhok en maatregelen om staartbijten te voorkomen voorgesteld', licht Willemsen toe.

Over de zes principes van de RDA uit de zienswijze zijn de partijen die het convenant voorbereiden het wel met elkaar eens. De crux zit 'm in de invulling en uitwerking. Er is sprake van een majeure transitie. Hoe het eindplaatje er precies uit zal zien, hoe snel veehouders daar iets van merken en hoe het financieel wordt ingevuld, daar blijkt nog met geen zinnig woord iets over te zeggen.

Divers en veelkleurig

Wel is duidelijk dat het toekomstpad divers en veelkleurig zal zijn. En dat veranderingen wat de georganiseerde landbouw betreft moeten aansluiten bij het investeringsritme van een veehouder; bouwen gebeurt voor vijftien tot twintig jaar. Juni 2023 moet de voorbereidingscommissie klaar zijn en het convenant zijn ingekleurd.

De landbouw is in transitie naar kringlooplandbouw. Minister Adema heeft toegezegd in het Landbouwakkoord, dat voor februari 2023 op de rol staat, de integrale puzzel te leggen. Hij presenteert dan de route naar 2040 en een dierwaardige veehouderij maakt daarvan ook deel uit. Geen van de betrokken partijen kan op dit moment meer duidelijkheid geven over hoe het akkoord en convenant op elkaar zullen ingrijpen.