Fermenteren werkt al acht jaar lang prima voor varkenshouder Geene

Erik Geene is een veelzijdige ondernemer. De Brabander heeft niet alleen een bedrijf met achthonderd zeugen en zesduizend vleesvarkens op twee locaties, hij is ook akkerbouwer en zit namens het CDA in het bestuur van het Waterschap. Verder heeft hij met vijf andere varkenshouders het label Eigezwijns opgericht dat onder die naam rechtstreeks een speciale varkensworst afzet naar de consument.

'Bij fermenteren voeg je melkzuurbacteriën aan een mengsel van granen toe bij een temperatuur van zo'n 38 graden', weet Geene. 'De melkzuurbacteriën gaan dan hard groeien en maken van het zetmeel in de granen melkzuur. Dat is een heel goede energiebron voor het varken en het melkzuur verlaagt de zuurgraad van het brijvoer flink. Daar doe je het voor.'

De melkzuurbacteriën en het zure voer zijn gunstig voor de vertering van het voer en de darmgezondheid van de varkens, geeft Geene aan. 'En het zure voer voorkomt dat andere ongunstige bacteriën, gisten, schimmels en dergelijke een kans krijgen. Het houdt het voersysteem ook schoon.'

Rendement verbeteren

Zo'n acht jaar geleden was fermenteren een hype en veel voerleveranciers kwamen met die optie. Maar geregeld was dat volgens de ondernemer vooral goed voor hun eigen verdienmodel. 'Bij Voergroep Zuid was dat niet het geval. Die hebben meer de insteek dat ze het rendement van de boer willen verbeteren.'

Samen met Voergroep Zuid werkte Geene daarom aan een systeem om op de meest gunstige wijze gebruik te maken van de voordelen van fermenteren. Punt is daarbij bijvoorbeeld de investering in de melkzuurbacteriën. Om de kosten hiervan te drukken, vermeerdert Geene die bacteriën zelf voor. 'Dat lukt door ze au bain-marie twaalf uur lang op 38 graden te houden. Elke twintig minuten verdubbelt dan het aantal melkzuurbacteriën. Het scheelt op jaarbasis zo'n 6.000 euro voor de aankoop van de melkzuurbacteriën.'

Een ander punt was dat de ondernemer geen heet water van 80 graden beschikbaar had om de fermentor steeds opnieuw mee te hygiëniseren. 'Ik gebruik een warmtepomp die water van zo'n 52 graden levert. Daarmee moest een systeem worden bedacht.'

Daarom werd een graanreiniger aangeschaft die stof, kaf en andere ongerechtigheden uit het graan haalt. Hierdoor verdwijnen ook vrijwel alle endotoxinen, gifstoffen van schimmels, uit het graan. Die endotoxinen kunnen het fermentatieproces flink verstoren.

Beste temperatuur

Vervolgens heeft Geene samen met een HAS-student uitgezocht wat de beste temperatuur is voor het fermentatieproces. Het minimum is 37 graden, wat warmer mag ook, tot 40 graden. Bij die ideale temperatuur voor fermentatie door de melkzuurbacteriën voelen de gisten en schimmels zich niet zo lekker en ook voor endotoxinen is dit geen gunstige temperatuur.

Het schoonhouden van de installatie is een belangrijk aandachtspunt. De installatie wordt eerst twee keer met heet water (52 graden) gespoeld. De derde lading heet water blijft een kwartier in de fermentor en wordt rondgepompt. Daarna wordt de tank nog een keer nagespoeld met heet water.

Door de geschoonde granen in combinatie met de juiste temperatuur en het toedienen van een overmaat aan zelfgekweekte melkzuurbacteriën lukt het fermenteren altijd goed. 'Ik heb nooit een charge voer weg hoeven gooien', stelt Geene.

Geen eiwitrijke grondstoffen

De ondernemer heeft geëxperimenteerd met verschillende grondstoffen voor het fermenteren. In het begin zaten er naast de zetmeelrijke granen ook wel eiwitrijke grondstoffen als zonnepitschroot en soja bij. Dat leverde dan toch enige risico's op. Er was meer kans op enterobacteriën (salmonella en coli) en biogene amines, giftige verteringsproducten van de eiwitten. Die zijn ongunstig voor de varkens en de biogene amines met name ook voor de vruchtbaarheid van de zeugen.

Omdat het ferment voor de zeugen naar de tweede locatie gaat en daar een paar dagen staat, krijgen entero's en biogene amines meer kans. Dus daar is de varkenshouder mee gestopt.

Nu zit er tarwe, gerst en triticale in het ferment, omdat rogge slecht verkrijgbaar is. Rogge of triticale is nodig om te voorkomen dat het ferment uitzakt. Geene: 'Zou je mais gebruiken, dan gebeurt dat heel snel. Dus dat kan niet. Naast de rogge of triticale zit er een beetje perspulp in het ferment om uitzakken te voorkomen. Dat komt echt heel precies. Een kwart procent meer of minder maakt al het verschil tussen uitzakken of dat het niet meer goed verpompbaar is.'

Een aantal jaren zat er 30 tot wel 35 procent ferment in het brijvoer dat de varkens kregen. Daarnaast bestaat het mengsel dan uit allerhande bijproducten uit de voedingsindustrie als brood, zuivelcream, biergist, aardappelstoomschillen, alcohol (dat uit het alcoholvrije bier komt), tarwegistconcentraat, zonnepitschroot en nog wat soja.

De laatste jaren is het aandeel ferment gedaald naar zo'n 15 procent. Dat komt doordat Geene meer CCM in het voer kwijt kon en die CCM levert ook melkzuur. Daardoor was minder ferment nodig om tot een brijvoermengsel te komen met de juiste zuurgraad. Want het gaat om die zuurgraad en de melkzuurbacteriën die zorgen voor de goede darmgezondheid. Dit jaar zijn de prijzen voor CCM wel een flink stuk hoger, dus kijkt de ondernemer of hij het aandeel ferment mogelijk weer wat laat toenemen.

Goede resultaten

Uiteindelijk is het allemaal te doen om het behalen van goede resultaten bij de zeugen en vleesvarkens. De TN70-zeugen spenen jaarlijks 31 biggen. De zeugen liggen op een sterk verouderd bedrijf in Wanroy. Geene is dan ook al een jaar of acht bezig om in Landhorst een nieuwe stal te kunnen bouwen. De gemeente werkt er graag aan mee, maar omdat hij ook akkerbouw en daarmee bewaarschuren heeft, is zijn bouwblok te klein. Het lukt nog niet om daar met de provincie overeenstemming over te bereiken.

De TN70 x Tempo-vleesvarkens groeien prima op het gefermenteerde voer. Ze halen met gemak een groei van 910 gram per dag met een voerconversie van 2,3 tot 2,35. Daarbij zijn er door het gefermenteerde voer weinig gezondheidsproblemen en ligt het antibioticagebruik op een laag pitje. De vleesvarkens hebben bijvoorbeeld geen last van de darmaandoening PIA waar veel andere varkensbedrijven wel mee kampen.

Duurzaam, lokaal vlees

De samenwerking met de van oorsprong vijf varkenshouders in Eigezwijns loopt nog steeds, ook al zijn twee van de vijf ondernemers inmiddels gestopt. Het doel is en blijft om een duurzaam stuk varkensvlees te produceren dat lokaal wordt verkocht.

De samenwerking met een lokale supermarktketen is gestopt, de verwerking en verkoop lopen nu via een lokale slager. Geene: 'We willen het nu weer gaan uitbouwen en gebruikmaken van het feit dat onze productie mede door bijproducten en fermentatie met een heel lage CO2-uitstoot gepaard gaat. De worst die we maken is daarbij gedeeltelijk van plantaardige grondstoffen en van varkensvlees. Een goede combinatie.'

Daarom zou de Noord-Brabante ondernemer ook graag een nieuw zeugenbedrijf bouwen. 'Dan kan het in één keer goed. Geen energievretende luchtwasser erop, maar dagontmesting en een vergister. Zodat je niet alleen de ammoniakuitstoot aanpakt, maar ook bezig bent met de CO2-uitstoot en een kunstmestvervanger kunt maken. Met het wegvallen van de derogatie hebben we immers een kunstmesttekort.'