Waarom is eerste gebiedscoöperatie in Groningen failliet?

De eerste gebiedscoöperatie in Groningen werd een kleine tien jaar geleden opgericht door agrarische natuurverenigingen, onderwijs, gemeente en natuurorganisaties. De Groningse oud-landbouwgedeputeerde Henk Staghouwer noemde het samenwerkingsverband tijdens de oprichting in Tolbert een voorbeeld voor de provincie. De coöperatie sorteerde namelijk voor op het beleid van Brussel, dat collectieven meer zeggenschap zouden krijgen.

Naar voorbeeld van het Westerkwartier ontstonden ook in andere regio's in de provincie gebiedscoöperaties. In 2018 werd het model van Gebiedscoöperatie Westerkwartier door Eurada (European Agency of Development Agencies) in Brussel gezien als één van de beste innovaties van Europa. ?Een jaar later won de gebiedscoöperatie de Langmanprijs, vernoemd naar oud-minister Hans Langman, die economische zwakke regio's steunde.

'Eeuwig zonde'

Melkveehouder Alex Datema stond aan de wieg van Gebiedscoöperatie Westerkwartier. Hij zat jarenlang in het bestuur. 'Eeuwig zonde', vindt hij het faillissement. 'De coöperatie heeft veel losgemaakt, maar ze is altijd afhankelijk geweest van tijdelijke financiering met projectsubsidies. Het lukte niet om structureel geld te verdienen. Veel studenten hebben onderzoek gedaan in opdracht van het bedrijfsleven. Die hebben we een plek kunnen bieden. Scholen zijn echter geen partijen die we een rekening konden sturen.'

Een verklaring dat geld verdienen niet lukte, is dat de coöperatie misschien 'net voor de muziek uitliep', geeft Datema aan. 'Wij waren er wel klaar voor, de politiek steunde het, maar op andere plekken waren ze dat nog niet.' Volgens hem zou een coöperatie heel goed kunnen ondersteunen in de gebiedsgerichte aanpakken waar de provincies samen met onder andere boeren en natuurorganisaties voor staan.

'De samenwerking tussen verschillende partijen is hierbij van wezenlijk belang. Dat hebben we ook voor elkaar gekregen. Van Staatsbosbeheer, tot onderwijs, de boeren en de zorg, mensen weten elkaar te vinden. Als je gezamenlijk aan tafel komt te zitten, dan worden onoverbrugbare problemen toch overbrugbaar.'

Die samenwerking ziet voorzitter Freek Nieuwenhuis van Collectief Groningen-West en lid van het coöperatiebestuur ook als een van de krachten van de gebiedscoöperatie. 'De coöperatie bracht partijen samen en bracht processen op gang, maar er kwam incidenteel geld binnen. Dat kun je slecht vermarkten.'

Food Factory

Plannen waren er voor een Food Factory. Zo'n voedselfabriek werd echter nooit gerealiseerd, weet Nieuwenhuis. 'Stenen stapelen en iets inrichten kan iedereen. Het in de markt zetten is een ander verhaal. De directeur had contacten met keukens van ziekenhuizen en restaurants voor de afzet. Om te zorgen voor een constante stroom voedsel, is best lastig.'

Wat wel gelukt is, is het onderhoud van streekeigen singels en houtwallen in het gebied. 'Samen met Landschapsbeheer Groningen hebben we opnieuw voor beplanting gezorgd. Zulke projecten lopen ook wel door, de partijen hebben elkaar gevonden en daarin heeft de gebiedscoöperatie een goede rol in gespeeld.'

Verwonderd

Hoewel de roep om aan te haken vanuit de coöperatie er was, is LTO Noord nooit lid geworden van de gebiedscoöperatie. 'Ik had altijd moeite om uit te leggen aan de boeren wat de gebiedscoöperatie precies deed en wat het voor boeren betekende', zegt LTO Noord-afdelingsvoorzitter Westerkwartier Henk Hulshoff.

'Iedereen loopt weg met de combinatie regionaal en coöperatief. Samenwerken spreekt heel veel mensen aan', vervolgt hij. 'Tijdens een feestje ter gelegenheid van het winnen van een prijs, was ik verwonderd hoeveel mensen daarop afkwamen. Van links, naar rechts, iedereen was erdoor gecharmeerd. De coöperatie opende deuren.'

Te grote broek aangetrokken

Hulshoff vermoedt dat de coöperatie een te grote broek heeft aangetrokken met het binnenhalen van projecten. 'Op een avond over plannen voor de Food Factory ging het over miljoenen. Je zag de boeren naar elkaar kijken. Er werden een hoop luchtkastelen gebouwd. Als je geen goed verdienmodel hebt, kun je geen grote dingen doen. Dat houd je niet vol.'

Heeft de coöperatie een te grote broek aangetrokken? Koos Wiersma vindt het lastig deze vraag te beantwoorden. Hij was de laatste anderhalf jaar voorzitter van de gebiedscoöperatie. 'Ik begrijp de gevoelens van de boeren. Een grote fabriek, waarvoor plannen waren toen ik er nog niet bij was betrokken, is een enorme investering. Tegelijk is het soms wel nodig om groot te blijven denken. Dan komen er dingen los. Natuurlijk moet je wel met de voeten in de klei blijven staan en realiteitszin hebben.'

Onderzoek Hanzehogeschool

De gebiedscoöperatie heeft volgens Wiersma veel inzichten opgeleverd. 'Ons motief is nooit geweest om veel geld te verdienen. Wel wilden we op zoek naar producten in de regio die je kunt afzetten. Daar heeft Hanzehogeschool Groningen onderzoek naar gedaan. Dat studenten ervaring hiermee op hebben gedaan is geweldig. De ideeën waren er wel, maar het is niet tot uitvoering gekomen.'

Wiersma betreurt het dat er geen zicht op een andere oplossing was dan faillissement aanvragen. 'Dit was geen lichtvaardige beslissing. We hebben lang gekeken naar andere scenario's, samen met provincie Groningen en gemeente Westerkwartier. Projectsubsidies liepen niet synchroon met structurele uitgaven. Dat dit ons nu overkomt, is ook een leermoment.'

Doorstart

De zaak ligt nu bij een curator. Hij kijkt of een doorstart of overname mogelijk is. Wiersma houdt hoop dat de gebiedscoöperatie een doorstart kan maken. 'Dan moet de structuur echt anders. Wij kunnen niet afhankelijk zijn van incidentele inkomsten. Misschien wel van structurele financiering door de overheid.'

Nieuwenhuis verwacht dat het vinden van een oplossing lastig wordt. 'We willen allemaal een transitie, er moet meer biodiversiteit komen en bedrijven moeten meer natuurinclusief. Maar het moet op de een of andere manier wel worden betaald. Een boer wil zekerheid dat hij als hij zijn bedrijf verandert er twintig jaar van kan leven.'