Staghouwer kon geen perspectief bieden. Wie wel?

Dat Staghouwer worstelde met het boerenperspectief was al enige tijd zichtbaar. Zijn eerste perspectiefbrief werd tijdens het stikstofdebat in juni bestempeld als 'broddelwerk'. In een breed gesteunde motie, ook door alle coalitiepartijen, werd hij gesommeerd zijn huiswerk over te doen. Door boeren werd reikhalzend uitgekeken naar die tweede perspectiefbrief, die op verzoek van de motie voor Prinsjesdag had moeten verschijnen.

Dat tijdspad werd doorkruist door de stikstofgesprekken met Johan Remkes. Die kwamen op verzoek van de Kamer tot stand om een einde te maken aan de voortslepende boerenprotesten. Dat het aantrekken van een externe gespreksleider noodzakelijk werd geacht om de boeren weer aan tafel te krijgen, gebeurde na het affakkelen van zijn perspectiefbrief, het tweede brevet van onvermogen aan het adres van Staghouwer.

De bewindsman stond vorige week tijdens de jongerendag van Agrifirm en CRV in het Apeldoornse theater Orpheus op het podium. Hij zei daar dat de brief 'klaar lag'. Het wachten was op de bevindingen van Remkes. Opmerkelijk was dat hij niet langer het woord 'perspectiefbrief' in de mond nam. Hij bestempelde deze zelf als de 'septemberbrief'.

Na afloop in de coulissen van het theater stond Staghouwer kort de vakpers te woord. Het antwoord dat hij daar gaf op de vraag waarom hij het opeens de 'septemberbrief' noemde, toonde achteraf gezien de persoonlijke worsteling waarmee de landbouwminister kampte.

'Er wordt ongelooflijk veel op mijn nek geplugd, alsof ik de toekomst van de agrarische sector ga redden. Dat ga ik natuurlijk niet. En dat is ook besloten in het woord perspectief. Ik wil heldere lijnen in mijn brief schetsen waarlangs de toekomst van de boer kan plaatsvinden, waarlangs die ondernemer zelf zijn keuzes kan maken. Wat hij nodig heeft om daarheen te gaan. Dan is het woord perspectief misschien niet helemaal slim gekozen. Het gaat om de toekomstlijnen voor de agrarische sector. Die worden helder neergezet, inclusief de mogelijkheden daartoe.'

Probeerde Staghouwer hier de verwachtingen rondom de perspectiefbrief te temperen? Feit is dat een brede meerderheid in de Tweede Kamer tempo wil maken met de gebiedsgerichte stikstofaanpak van het kabinet. Wel zijn er grote zorgen over het economische model op basis waarvan boeren en tuinders tijdens en na de transitie hun bedrijf moeten runnen. Daarmee lag er een hoge verantwoordelijk op de schouders van Staghouwer. Bij een nieuwe teleurstellende brief hing een motie van wantrouwen in de lucht.

Wantrouwen ministersploeg

Haagse bronnen meldden deze week dat de ministers Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) en Carola Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) Staghouwer ruggensteun verleenden door 'mee te lezen' met de nieuwe perspectiefbrief. Dit versterkt niet alleen het beeld van een zwakke bewindsman die worstelt met zijn opdracht, maar schetst ook een wantrouwen binnen de ministersploeg in zijn capaciteiten.

Het had voor Staghouwer anders kunnen lopen als het hem was gelukt de derogatie voor Nederland veilig te stellen. Maandag moest hij helaas erkennen dat dit ondanks 'intensieve onderhandelingen' met de Europese Commissie niet is gelukt. Het was al het tweede negatieve bericht dat hij die dag uit moest sturen. 's Ochtend had hij moeten melden dat de 'septemberbrief' niet voor Prinsjesdag gereed zou zijn. Daarbij aangevende dat de 'bevindingen van Remkes' van grote waarde zijn voor de brief die hij in voorbereiding had. Dezelfde brief waarvan hij donderdag nog zei dat deze klaar lag.

Terwijl Staghouwer maandagmiddag op het ministerie de pers te woord stond over het verlies van de derogatie, wist de bewindsman al dat hij een paar uur later zijn vertrek zou aankondigen. Dat besluit had hij gezien zij toelichting al een paar dagen eerder genomen: 'Ben ik de juiste persoon om als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit leiding te geven aan de opgaven die er liggen? Ik ben afgelopen weekeinde tot de conclusie gekomen dat ik die persoon niet ben.'

Voor de Tweede Kamer was het vertrek van de landbouwminister reden om premier Mark Rutte ter verantwoording te roepen. SP-Kamerlid Renske Leijten vroeg zich dinsdag tijdens het vragenuurtje af hoe het toch mogelijk is dat het stikstofprobleem, ondanks een budget van 24 miljard euro, nog niet is opgelost. Net als andere Kamerleden is zij verbolgen over het feit dat door het vertrek van Staghouwer een ministeriële visie op het economische perspectief voor de land- en tuinbouw vertraging oploopt.

Het kabinet wordt verweten zich 'te verschuilen' achter de nog op te leveren bevindingen van Remkes. Net als Staghouwer vindt ook Rutte dat pas na de adviezen van de gespreksleider duidelijkheid kan worden geboden over het toekomstperspectief. Hij kan ook niet toezeggen dat de brief eind september klaar is. 'Wel zo snel mogelijk na Remkes. We moeten eerst afwachten hoe diepgravend zijn reflecties zijn en waar het kabinet zich naartoe moet verhouden.'

Sleutel van torentje

Diverse Kamerleden vinden dat Rutte dezelfde conclusie moet trekken als Staghouwer en dat hij moet aftreden vanwege het maar niet van de grond komen van een perspectief voor de landbouw. 'Moeten we Remkes niet het sleuteltje geven van het torentje? Het is de derde keer dat hij het kabinet helpt. Is dit hoe we leiding geven aan dit land?', vraagt Leijten.

Volgens Rutte kwam het idee voor een bemiddelaar vanuit de Kamer en heeft het kabinet vervolgens Remkes gevraagd de stikstofgesprekken te leiden. 'Maar dat ontslaat het kabinet niet van de verantwoordelijkheid zelf besluiten te nemen. En het is goed, heel gebruikelijk en normaal om iemand met veel ervaring te vragen zo'n gesprek te leiden.'

Kamerlid Roelof Bisschop (SGP) vraagt zich af of het aftreden van Staghouwer geen reden moet zijn om het proces rond de landbouwtransitie 'anders aan te vliegen'. Daarmee verwoordt hij de mening van de boerenorganisaties. Zij zien in de ministeriële worsteling met het economisch perspectief het bewijs dat daar bij het maken van de stikstofplannen onvoldoende rekening mee is gehouden. Volgens Agractie stond de minister voor een 'onmogelijke opgave', namelijk 'perspectief creëren tegen de marktwerking en internationale verdragen in'.

Rutte ziet geen reden de stikstofaanpak te pauzeren. Ook een meerheid in de Tweede Kamer dringt aan op het vasthouden aan de ingezette koers.