Landbouw en natuur gebaat bij inzet van water bij droogte

Jaarlijks stroomt 20 tot 40 miljoen kuub zoetwater van goede kwaliteit vanuit de Brabantse Wal de Schelde in. Dit water, zowel afspoelend oppervlaktewater als kwelwater, verzamelt zich tussen de voet van de Brabantse Wal en het Schelde-Rijnkanaal. Het overtollige water wordt onderdoor het kanaal afgevoerd richting de spuikom van Bath en gespuid op de Westerschelde.

Dit water willen de provincies Zeeland en Noord-Brabant, de waterschappen Brabantse Delta en Scheldestromen en waterbedrijf Evides inzetten voor onder meer de landbouw en de natuur in Zeeland en West-Brabant.

Verzilting

De landbouw in Zeeland is grotendeels afhankelijk van regenwater, maar door verzilting is dat al snel onbruikbaar voor de landbouw. Drie jaar droogte heeft in de Brabantse Wal ook schade aan de natuur toegebracht. Ook in dit gebied is een tekort aan zoetwater voor de landbouw.

Het Rijk onderkent de mogelijkheden van de inzet van dit overtollige water voor de landbouw en de natuur, maar mogelijk ook voor de verbetering van de waterkwaliteit en de drinkwaterproductie. 'Gebruik afstromend water van de Brabantse Wal' is een van de maatregelen die de Zuidwestelijke Delta heeft ingebracht voor opname in het Deltaplan Zoetwater voor de periode 2022-2027.

Steun overheid

Het Bestuurlijk Platform Zoetwater adviseerde op 18 november positief om het project op te nemen in het Deltaprogramma. Hiermee kan het rekenen op een rijksbijdrage uit het Deltafonds.

Lian Korst had in het verleden met haar echtgenoot een boerenbedrijf bij Steenbergen en leidt nu de CDA-fractie bij waterschap Brabantse Delta. Samen met collega-boer Jeanne Jansen, en nu met diens zoon Leon Jansen, spande Korst zich de afgelopen jaren in voor dit project.

Verkennend onderzoek

De gebiedskennis van onder anderen Leon en Jeanne Jansen is meegenomen in het verkennend onderzoek dat nodig was, voordat dit project definitief kon worden opgenomen in het Deltaplan Zoetwater.

Ook de kennis van akkerbouwer, ZLTO- en waterschapsvertegenwoordiger Wim van Gorsel, die zich al twintig jaar bezighoudt met het gebied, is gebruikt. 'Het is goed dat kennis vanuit het gebied is benut', vindt Korst. 'Als CDA-fractie hebben wij dit gebied echt onder de aandacht gebracht.'

Verbod niet nodig

Leon Jansen is akkerbouwer bij Woensdrecht, op de grens van Zeeland en Noord-Brabant. Hij verbouwt aardappelen, suikerbieten, uien en tarwe. Hij kent het gebied en de watersituatie goed. 'Enkele keren al is er hier een beregeningsverbod geweest, al was dat in mijn ogen niet nodig geweest', zegt hij.

'Er is hier water zat. We kunnen ook zoetwater uit het spuikanaal onttrekken voor beregening. Een deel van het overtollige water hier wordt op een natuurlijke wijze afgevoerd en een deel bemalen.'

Kwelwater

Het kwelwater vanuit de Brabantse Wal en het zoute kwelwater vanuit de Westerschelde komen elkaar tegen in dit gebied, weet Jansen. Dat zorgt voor verzilting.

Bij hevige regenval zijn er ook periodes dat wateroverlast en overstroming van zijn percelen dreigen. In de polders waar het bedrijf van de akkerbouwer ligt, is sprake van natuurlijke ontwatering. Het gebied ten oosten van de snelweg wordt bemalen via gemaal De Drie Polders. Overtollig water wordt via stuwen afgevoerd richting de spuikom.

Wateroverlast voorkomen

Jansen: 'Maar als de wind of het tij ongunstig is, kan de spuikom het water niet goed kwijt. De afvoer gebeurt met kleppen. Het systeem werkt alleen bij laagwater. Voorkomen van wateroverlast is dus ook een belangrijk aspect van een robuust watersysteem.'

Belangrijk is dat zo gauw mogelijk werk wordt gemaakt van zoetwaterbuffering in het gebied en inrichting van een robuust watersysteem, stellen Korst en Jansen. Dat die miljarden liters goede kwaliteit zoetwater nu jaarlijks nog worden geloosd in de Westerschelde doet pijn.

'Het water dat in droge periodes zo wordt gemist, is hier al', zegt Korst. 'We zijn nu zover met dit project, laten we geen tijd verliezen.'

Beregenen

Zeeuws gedeputeerde Anita Pijpelink (PvdA) is blij met de rijksbijdrage. 'De Zeeuwse landbouw is bijna volledig afhankelijk van hemelwater. We hebben een aantal droge jaren achter de rug. In maart en april moesten boeren hier soms alweer beregenen.'

Door de regenval is het grondwater flink aangevuld, maar dat zit in de diepere grondlagen. 'Vocht in de bovenlaag is juist nu belangrijk voor de landbouw. Je krijgt er pijn in je buik van als je ziet hoe tientallen miljoenen liters prima zoetwater ongebruikt de Westerschelde in stromen', stelt de gedeputeerde.

Water bufferen

Een eerste stap is volgens Pijpelink het samenbrengen van de kennis en innovatieve denkkracht van verschillende partijen. 'Onderzocht moet worden hoe water in het gebied kan worden gebufferd. Vraag is hoe we tegelijkertijd de kans op wateroverlast kunnen minimaliseren.'

Wat betreft regelgeving lijkt de uitvoering van het project niet al te complex en de vraag naar het water is er, zegt de gedeputeerde. Het streven is dat de uitvoering van de maatregelen om zoetwater te bufferen en te benutten en een robuust watersysteem in te richten in 2023 start.

'Ook belangstelling vanuit Den Haag'

Waterschap Brabantse Delta is trekker van het project 'Gebruik afstromend water van de Brabantse Wal'. Dijkgraaf Kees Jan de Vet stelt dat zoetwatertekort een belangrijk thema wordt. 'Alle partijen zien de enorme urgentie hiervan in. Daardoor is het oudere idee om dit water uit de Brabantse Wal te benutten opnieuw in beeld gekomen', zegt hij.

'We willen de uitvoering hiervan geen jaren laten duren en zijn al bezig met haalbaarheidsonderzoeken en een pro jectplan, waarin de samenhang van de verschillende doelen wordt geborgd. Belangrijk is de samenhang van maatregelen. Behalve water voor de landbouwwaterleiding in Midden-Zeeland en de natuur zijn ook eventuele drinkwaterwinning en de waterkwaliteit in onder andere het Markiezaatsmeer van belang. De waterkwaliteit daar is al jarenlang slecht', stelt de dijkgraaf.

Natuurwaarden

Het afstromende water aan de voet van de Brabantse Wal is mogelijk bruikbaar om daar het peil te verhogen in belang van de natuurwaarden, verwacht waterschap Brabantse Delta. De betrokken partijen hebben als uitgangspunt dat de projecten niet nadelig mogen uitpakken voor bestaande belangen in het gebied onderaan de Brabantse Wal, waaronder de landbouw. Daar gaan ze gezamenlijk op toezien.

Vanuit bestuurlijke hoek in Den Haag is er ook meer belangstelling voor het zoetwaterproject, zegt De Vet. Begin mei komt minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat naar het gebied. Hoe de kostenverdeling tussen de partijen eruit gaat zien, ligt nog niet vast, evenals de uitvoering van de verschillende onderdelen van het zoetwaterproject.