Roy Meijer: 'Boeren moeten sterker uit gebiedsproces komen'

De toon waarmee in journaals, nieuwsberichten en in talkshows wordt gesproken over de stikstofplannen van minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof roept veel ergernis op bij boeren. Ook bij de achterban van NAJK. Voorzitter Roy Meijer zag vorige week tijdens de uitzending van Op1 met de minister veel berichten voorbijkomen in zijn appgroepen.

Bij de Europese plannen is geen rekening gehouden met een oorlog

Roy Meijer, voorzitter NAJK

Wat was de strekking van die appjes?

'Sjonge, sjonge, we staan er weer mooi op.' Als personen van statuur, behalve de minister en presentatoren ook andere tafelgasten met zo'n dedain over boeren spreken, dan doet dat pijn. Het ging alleen maar over stoppen, opkopen en onteigenen. Die sfeer hangt eromheen.

'Als het nou zo was dat de sector met geen enkel voorstel was gekomen, dan kun je er misschien nog begrip voor hebben. Maar dat is niet zo. Met het plan 'Coalitie toekomstgerichte melkveehouderij' dat NAJK samen met LTO, Rabobank en NZO heeft opgesteld, kunnen we 26 procent stikstof reduceren. Maar de politiek legt de focus op veel reductie in korte tijd. Nou, daar is veel meer voor nodig.'

Waarom is de snelheid die Van der Wal wil maken geen goed idee?

'De vraag is of snelheid en zorgvuldigheid hier wel hand in hand gaan. Wij denken van niet. Er zijn nog te veel open eindjes en dat baart ons zorgen. Er wordt een heel bouwwerk opgetuigd met de gebiedsgerichte aanpak. De doelen voor klimaat, water en stikstof maken het zo integraal en groot. Hoe ga je dat doen?

'Op veel vragen over de gebiedsgerichte aanpak is nog geen antwoord gegeven. Waarom dan wel zo'n moordend tempo voorstaan? Onze vrees is dat als deze olietanker eenmaal vaart, hij dan niet meer is te stoppen. Dat is niet erg als hij de goede kant opgaat. Doet hij dat niet, dan vrees ik dat we over tien jaar zeggen: 'Hadden we het maar niet zo gedaan.'

Wat zijn jullie grootste bezwaren?

'We hebben een gebiedsgerichte aanpak nodig die stoelt op het juiste fundament. Van der Wal houdt vast aan het behalen van de kritische depositiewaarde (KDW) en de staat van de natuur in Natura 2000-gebieden. In 2030 moet 74 procent van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden onder de KDW zijn gebracht, inclusief de emissie uit het buitenland. Zo krijgen we een gebiedsgerichte aanpak die in een groot aantal provincies niet haalbaar is, omdat we nu in Aerius stikstofreductie alleen op 25 kilometer kunnen inrekenen.

'Onze oproep aan het kabinet is om in de doelstelling alleen te kijken naar de staat van instandhouding van de natuur in plaats van de KDW centraal te stellen. De stikstofreductie doen we in de deken. Ook dan is een reductie van 50 veel. Als je boeren en de agroketen de kans geeft om met innovatie slagen te maken door die 25 miljard euro niet te richten op het bejaardentehuis maar op de toekomst, dan durven we daar best over in gesprek te gaan.'

Wat bedoelt u met het bejaardenhuis?

'Bij de grote duurzaamheidsopgave moeten we wel de vraag durven stellen: wie krijgt welke euro? Misschien is het wel interessanter om te investeren in boeren die doorgaan, zodat ze beter gaan draaien en op een gegeven moment zelf het bedrijf van die stoppende boer kunnen overnemen.

'Van boeren die er geen fiducie meer in hebben en binnen vijf jaar stoppen, kun je niet verwachten dat ze zich inzetten voor duurzaamheidsdoelstellingen. Als je hen kunt verleiden om hun ruimte beschikbaar te stellen aan de nieuwe generatie die wel volle bak ervoor gaat omdat ze nog dertig jaar door willen, dan moet je dat als overheid faciliteren.

'Er is nu veel aandacht voor stoppers. Maar als we op de lange termijn de stikstofdoelen willen halen, dan moeten er na de gebiedsgerichte processen wel sterke bedrijven en een sterkere sector overblijven met genoeg volume en kennis om zich door te ontwikkelen.'

Is er te weinig oog voor dat economische perspectief?

'Wil je dat boeren goed uit die gebiedsgerichte aanpak komen, dan moet je niet alleen ecologisch gaan toetsen zoals de minister van plan is, maar ook economisch. Daarom pleiten wij bij het ministerie en in de Tweede Kamer voor een economische autoriteit.

'Ondernemers die doorgaan, moeten robuuster uit de gebiedsgerichte aanpak komen dan ze erin gingen. Want je vraagt van hen ook een bijdrage. We hebben een fonds van 25 miljard euro. Ook de banken zijn nodig. Die vragen om een NB-wetvergunning en om perspectief. Als dat niet de insteek is, dan kom je er niet.'

Stoort het u dat dat alleen de natuur vooropstaat?

'Tuurlijk. We zijn zo bezig met het opkopen en stoppen dat we vergeten dat de blijvers die de opgave moeten doen, daar ook warm voor moeten lopen. Dat enthousiasme begint met haalbare doelen en vooraf de wetenschap dat je een vergunning krijgt en kan bouwen aan een sterkere toekomst voor je bedrijf.

'In het verleden kende Nederland ook een wijkers- en blijversbeleid. Zonder dat had mijn vader de boerderij van mijn opa niet kunnen overnemen met behulp van onder andere een royale rentesubsidie. Maar nu zijn we zijn zo druk met die wijkers bezig dat ik mij afvraag of de blijvers nog wel enthousiast zijn te krijgen om hun schouders eronder te zetten.

'Voor de verplaatsers is overigens ook te weinig aandacht. Dat is een onderbelicht thema. Op een van onze bijeenkomsten zei niemand daar 'nee' tegen. Mits de overheid er dan wel voor gaat staan dat je op de nieuwe plek je bedrijf kunt doorontwikkelen.'

Zo bezien is het toch verstandig om snel stikstofruimte vrij te spelen door een snelle en aantrekkelijke opkoopronde?

'Wat mij hekelt aan de brief van Van der Wal en de toonzetting en gesprekken over die brief in de media is dat er alleen met de vinger naar de landbouw wordt gewezen. Die vervuilt en moet helemaal anders. Maar alle sectoren zullen een bijdrage moeten leveren.

'Wat vaak wordt vergeten, is dat er al wordt afgeroomd. Op de nationale stikstofbalans komt geen kilo emissie meer bij. Koeien, kippen of varkens, die sectoren zijn allemaal begrensd. Bij overdracht romen we 30 procent stikstof af en bij fosfaat 20 procent. Dus de sector krimpt sowieso al. Geef dat de tijd.

'Als je sneller wilt, bedenk dan wat ondernemers nodig hebben om stappen te zetten. Wij zeggen: zet in op innovatie, beter management of eventueel een herverkaveling. En zorg dat bedrijven liquide sterker uit zo'n gebiedsproces komen dan dat ze erin gingen. Daar moet de overheid supporter van zijn.'

Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne staat de landbouw ook om andere redenen in de belangstelling. Hoe ervaart u dat?

'Ik heb wel het idee dat het perspectief waarmee mensen naar de landbouw kijken is veranderd. We zijn weer even allemaal wakker geschud. De gedachte over dat de wereldmarkt altijd alles kan leveren en dat we het daarom hier niet hoeven te produceren, gaat niet meer op. Want dat kan alleen in een wereld die politiek gezien ontzettend stabiel is.'

Is daar onvoldoende rekening mee gehouden?

'Een oorlog is verschrikkelijk voor de mensen die het treft. Maar het legt nu ook bloot dat er bij het opstellen van de Europese plannen niet goed is nagedacht over de gevolgen van een oorlog voor bijvoorbeeld de voedselzekerheid. In de Green Deal en de boer-tot-bordstrategie van EU-commissaris Frans Timmermans zijn er doelen gesteld en gedacht dat de markt het wel oplost. Als iemand zoals de Russische president Vladimir Poetin die stabiliteit verstoort, dan wordt het opeens ingewikkeld.

'De wereld van de boer en van Europa is totaal veranderd sinds het uitbreken van die oorlog. De kosten op het boerenerf zijn geëxplodeerd en de voedselprijzen stijgen hard. Dan moet je in de EU gaan nadenken over waar we ons veevoer en grondstoffen vandaan gaan halen. Hoe komen we aan onze energie? Dat soort basale vragen hebben we vooraf niet gesteld.'

Verwacht u een landbouwpolitieke verandering door de oorlog?

'De Franse president Emmanuel Macron zet in op een zelfvoorzienend Europa met een strategische agenda waarin met sectoren wordt gekeken hoe we die doelen kunnen bereiken. Kijk, dan heb je als sector en maatschappij een gezamenlijk doel waar een strategisch plan achter zit.

'Je merkt ook aan uitspraken van Europese leiders en in de Tweede Kamer dat ze weer nadenken over de fundamentele dingen. Ik ben blij dat er onder andere meer ruimte wordt gevraagd voor dierlijke mest als vervanger voor kunstmest. Dat roepen wij al jaren.

'Dat wil niet zeggen dat je niets moet doen aan verduurzaming. Op het gebied van klimaat hebben we een opgave waaraan ook Nederland een bijdrage kan leveren. Zo'n opgave moet wel samengaan met een sterk boerenerf, een sterke verwerkingsketen en een sterk kennisniveau. De vraag is of we dat bij de gebiedsgerichte aanpak, de Green Deal en de boer-tot-bordstrategie goed voor ogen hebben.

'Ik mis een voedselstrategie waarin Europa zelfvoorzienend is en ook kan bijdragen aan de voedselzekerheid elders in de wereld. Alleen strenge doelen stellen zonder gezamenlijke strategie en denken dat de agroketen het wel oplost, is niet de weg.'

'Zorgen onder jonge boeren zijn enorm groot'