Afrikaanse varkenspest hangt als zwaard van Damocles boven sector

KVP echt andere ziekte dan AVP

KVP en AVP klinken bijna hetzelfde, maar het zijn twee totaal verschillende ziektes, benadrukt Manon Houben, hoofd Varkensgezondheid bij Royal GD. 'Maar beide zijn desastreus voor het varken en de sector.'

AVP komt oorspronkelijk van het wrattenzwijn in Afrika, maar komt nu voornamelijk voor bij het wilde zwijn, dat nauw verwant is aan het gehouden varken. Het virus stak in 2007 de kop op in Oost-Europa en vanaf 2014 in de Europese Unie. De hamvraag is wat na België, Duitsland en Italië de volgende halte is.

Sinds mei 2020 heeft Nederland een Roadmap AVP die zich richt op het beheer van wilde zwijnen, biosecurity en R&O bij transport en menselijk handelen. Toen in september 2018 in België AVP uitbrak, is in Nederland een preventieteam geformeerd dat bestaat uit alle geledingen van de keten, waarvan Royal GD er een is. Dat team komt meerdere keren per jaar bij elkaar. De vraag die regelmatig op tafel ligt: wat kunnen we nog meer doen om een uitbraak te voorkomen?

Kans op uitbraak bij wild zwijn het grootst

'De kans dat AVP in Nederland het eerst bij wilde zwijnen voorkomt is 80 procent, de kans dat het eerst bij gehouden varkens voorkomt is 20 procent', zegt Evert Hendrikx, portefeuillehouder gezondheid en welzijn van de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV). 'Zeer waarschijnlijk is menselijk handelen de grootste risicofactor. Dat wil zeggen dat er op parkeerplaatsen etensresten worden achtergelaten waar wilde zwijnen mee in contact komen.'

Ook voor varkensbedrijven noemt Hendrikx menselijk handelen de grootste risicofactor. Via besmet transport, besmette vleeswaren of toch een mens die besmet is geraakt met AVP en zonder douchen het bedrijf binnenkomt.

'Als een besmet wild zwijn op het erf kan komen, is het risico op insleep duidelijk groter', zegt Hendrikx. 'Jij bent de regisseur van wat er op je erf komt en in de stal', vult Houben aan. Op het gros van de bedrijven is de biosecurity redelijk op orde, maar perfect is het nooit.

Zwijn besmet, groot gebied op slot

Wordt AVP gevonden bij een wild zwijn, dan wordt een besmet gebied afgebakend. Daarbij wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van natuurlijke grenzen als snelwegen of waterwegen. Rond het besmette gebied wordt een bufferzone ingesteld. In dit gebied geldt een vervoersverbod, afhankelijk van hoe lang er nog besmette zwijnen worden gevonden.

Bovendien geldt dat vervoer van varkens naar de slacht alleen onder strikte voorwaarden wordt toegestaan en het vlees krijgt een stempel, waardoor export vrijwel onmogelijk is. Hendrikx: 'In het besmette gebied en de bufferzone gaan alle natuurgebieden op slot. Een besmet zwijn heeft dus ook een grote impact op recreatie en horeca. Maar ook melkveehouders en akkerbouwers mogen het land niet meer op.'

Bedrijf besmet, varkens geruimd

Raakt een varkensbedrijf besmet met AVP of is er een ernstige verdenking daarop, dan wordt in het hele land een standstill van 72 uur van kracht. Het ministerie van LNV heeft dan de regie. Een crisisteam van de POV verzorgt de communicatie tussen LNV en de achterban, weet Hendrikx.

Is een bedrijf besmet, dan worden de varkens op dit bedrijf geruimd. Rond het besmette bedrijf komt een beschermingsgebied met een straal van 3 kilometer met een vervoersverbod van minimaal veertig dagen en een toezichtsgebied met een straal van 10 kilometer en een vervoersverbod van minimaal dertig dagen.

'De POV zal er alles aan doen om zo snel mogelijk corridors te krijgen voor het vervoer van varkens. De Europese Unie kan overigens de termijnen wel langer maken, net als in Duitsland gebeurde', geeft Hendrikx aan.

Ga aan de slag met de AVP-scan

'Doe de AVP-scan op de website van CoViVa', adviseert Hendrikx. Heb je de biosecurity voor elkaar? Kijk nog eens goed naar je eigen erf. Kunnen er zwijnen op komen? Ligt er voer onder de voersilo's of zijn er losse bijproducten opgeslagen waar ze bij kunnen? Zorg dat je het erf afschermt met hekwerk of minimaal met stroomdraden.

Let op de veewagens die op je erf komen. Zijn ze goed schoon en hebben ze hun tweede R&O ondergaan als ze uit besmette gebieden komen? Hendrikx: 'Allemaal zaken die in de scan aan de orde komen. Ook vrachtwagens die voer, bijproducten of strooisel komen brengen moeten schoon zijn. En koop liever geen stro uit AVP-gebieden van Duitsland of Europa.'

Noodopvang moet voor elkaar zijn

AVP in Nederland heeft consequenties, zegt Houben. 'Wees je daarvan bewust en denk na over wat dan je scenario wordt, hoe je denkt te overleven. En praat daarover met bijvoorbeeld je accountant.'

De meeste varkenshouders hebben volgens Hendrikx plannen klaarliggen voor de noodopvang. Mocht dat niet zo zijn, dan moet de varkenshouder er direct mee aan de slag. 'Binnen Holland Varken en IKB is daarover informatie te vinden.'

Buiten- en hobbyvarkens erbij betrekken

De POV heeft goed contact met de initiatiefgroep Buitenvarkens. Ook is er volgens Hendrikx een aparte versie van de AVP-scan voor buitengehouden varkens ontwikkeld. 'Hierin staan zaken zoals dubbele afrastering en borden met verboden te voeren. Verder wordt gesproken over een noodplan, wat doe ik met mijn buitenvarkens als AVP in de buurt of aan de grens is?'

De Hobbyvarkenvereniging is ook zeer actief in het voorlichten van varkenshouders en het bereiken van hobbyhouders die onwetend zijn. Hendrikx: 'Het probleem zijn de hobbyvarkenshouders die zich per definitie niet registeren en geen uniek bedrijfsnummer hebben.'

Tijd om te praten over noodscenario's

Door Wageningen University & Research wordt nog volop gerekend aan wat de kosten zijn als AVP in Nederland de kop opsteekt. De export naar landen buiten de Europese Unie valt dan weg, waardoor Nederland in ieder geval 900 miljoen euro per jaar misloopt, geeft voorzitter Laurens Hoedemaker van de koepel van vleesverwerkende bedrijven COV aan. Dat is los van de prijsdaling die wordt voorzien en het effect op de vierkantsverwaarding en het duurzaamheidsprofiel van Nederlands varkensvlees.

De biosecurity, die in Oost-Europa toch minder op orde is dan in Nederland, en het versnipperde wildezwijnenbeheer noemt Hoedemaker de grootste risico's. Hij roept daarom het ministerie van LNV op om weer regie te voeren op het beheer van wilde zwijnen. 'Ter preventie en bij een uitbraak van AVP.'

COV maakt deel uit van het preventieteam waarin onder andere ook POV, Royal GD en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde zitting hebben. Er is geen noodplan voor het geval dat AVP onder wilde zwijnen de kop opsteekt. Hoedemaker noemt de tijd rijp om daarover met de overheid in gesprek te gaan.

'Je ziet wat de impact is van AVP in Duitsland en Italië op de Nederlandse varkenssector. En dat is nog maar een licht voorproefje van wat er gebeurt als wij het binnen onze landsgrenzen krijgen', waarschuwt de COV-voorzitter.

Zorg dat je de regie houdt

Sinds begin 2021 meldden zich meer varkenshouders aan voor coaching dan normaal, stelt Paulien Hogenkamp van Hogenkamp Agrarische Coaching. Het zijn enerzijds ondernemers die de grip kwijt zijn en anderzijds ondernemers die een klankbord zoeken om 'de kop helder te houden'. AVP in Nederland en hoe daarmee om te gaan, komt in de gesprekken met die laatste groep ook steevast aan bod.

'Zeugenhouders die komen om te sparren zijn serieus bezig met noodscenario's. Vleesvarkenshouders gokken erop dat hun dieren in het geval van AVP naar de slachterij kunnen', zegt Hogenkamp. 'Zorg dat je de regie houdt. Heb je die niet in een noodlijdende situatie, dan blijf je nergens', is haar advies. 'Laat de omstandigheden niet bepalen hoe het met jou gaat, maar bepaal hoe jij met de omstandigheden om wilt gaan.'

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor corona, geeft Hogenkamp aan. 'De situatie in de sector is knellend en de meeste ondernemers zitten helemaal niet te wachten op nog meer negativiteit. Baken af waar je met je erfbetreders over wilt praten. Het netwerk speelt ongemerkt een grote rol in het welbevinden', stelt ze.

'En houd het goed in het voorhuis. Heb jij zorgen, bijvoorbeeld over de dreiging van AVP, dan is het menselijk om die af te reageren op de mensen die je het meest na zijn. Maar zij kunnen daar niet altijd mee omgaan. Zoek sparringpartners waarmee je je zorgen kunt delen, zonder ze te projecteren', besluit de ondernemerscoach.