'Koningen van het land'

Column Algemeen Opinie 24 dec 2021 om 10:00uur

In de achttiende eeuw was het op het boerenland vrij gebruikelijk om een pasgetrouwd stel in het bruidsbed toe te laten zingen door de genodigden. De pikanterie van de liedteksten laat zich raden. Het is ook boerencultuur, achterhaald door de tijdgeest.

In 1875 bracht de Franse cultuurfilosoof Henry Havard een bezoek aan het Groningse platteland en begon te stotteren van wat hij daar zag. Hier waren waarachtig 'koningen van het land' aan het werk. In wat hij 'het paradijs van de boeren' noemde.

Cultuur staat letterlijk voor 'in ontwikkeling brengen', aanvankelijk met de blote mensenknuist welteverstaan, en is tegenovergesteld aan natuur die zelf de regie bepaalt. Misschien verklaart dit het feit dat de boerencultuur regelmatig conflicteert met wat 'de natuurmens' wordt genoemd, op menig erf een term die klinkt als een vloek. Maar zonder de hulp van de o zo onvoorspelbare natuurkrachten kan elke boer of tuinder op zoek naar een andere baan.

'Koningen van het land', dat hoor je tegenwoordig zo vaak niet meer zeggen als het gaat om de sector die borgt dat niemand zich hoeft te bekommeren om voldoende voedsel. De schaalvergroting, op stoom gekomen onder leiding van landbouwminister Sicco Mansholt (1908-1995), bracht allerlei innovaties met zich mee. Denk aan de kunstmestviool (echt waar) en iets minder geslaagd: het DDT-gebruik van de zestiger jaren.

Nederlandse boeren en tuinders beschikken over doorzettings-, aanpassings- en uithoudingsvermogen, gelukkig maar

Kees Kooman, onderzoeksjournalist en schrijver

Geen sector die kan bogen op een culturele bagage, zo rijk en door de eeuwen heen aangevuld al naargelang vraag en aanbod. U, consument, vraagt en wij draaien. Iedereen vindt het doodnormaal.

In 'Het beklemde land' beklaagt Jochum Ubbo Mansholt, telg uit een beroemd landbouwgeslacht, zich over de fietstoeristen die demonstratief de neuzen dichtknijpen als hij in de Groningse Westpolder voorbijrijdt met 'het beest', een trekker van 400.000 euro, voorzien van de modernste snufjes. Terwijl die toeristen geen enkel idee hebben waarmee het land wordt bewerkt. En dan 's avonds natuurlijk wel weer zijn zo goedkoop mogelijk geteelde aardappeltjes aan een vork prikken. De kloof met 'de grote stad' die even een frisse neus komt halen op het platteland lijkt er alleen maar groter op te worden.

Deze column is onderdeel van de eindejaarsspecial van Nieuwe Oogst over boerencultuur. Gedurende de week verschijnen op nieuweoogst.nl/boerencultuur onder meer video's en portretten van boeren en tuinders die vertellen hoe zij aankijken tegen dit thema.

En nu is daar het regeerakkoord, ook weer voornamelijk bekokstoofd in en door 'de grote stad' die nog meer eisen stelt aan de agrarische sector, min of meer georkestreerd door kantoortijgers uit Brussel. Nog groener, nog meer regels, nog meer natuur en misschien nog minder boeren? En automatisch daardoor nog minder boerencultuur. Is dat erg? Of moet het verlies worden vergeleken met de teloorgang van pikante aubades bij het huwelijksbed?

Ik waag het te verwijzen naar akkerbouwers in mijn boek die zich 'bodemboeren' noemen en waarschuwen voor uitputting van de grond die wereldwijd roem oogst vanwege de vruchtbaarheid en daarbij de ideale infrastructuur. Geen land dat kan wedijveren met 'onze' expertise.

Maar, zo vragen deze bodemboeren zich af, zijn 'we' niet beland op een punt waar 'nog meer' weleens zou kunnen uitmonden in 'minder'? Minder kwaliteit en uiteindelijk minder opbrengst. 'Laat het bodemleven het werk doen, gebruik zo min mogelijk kunst- en hulpmiddelen', roepen zij in koor.

Kan rekenmeester ook rentmeester zijn?

Een belangrijke vraag in deze special van Nieuwe Oogst is hoe het signalement luidt van een goede agrariër. Ik heb veel ontmoetingen gehad met deze 'goede mensen' (vaak beste mensen), traditioneel aan keukentafels, grote en kleine. O ja, ze beschikken over doorzettings-, aanpassings- en uithoudingsvermogen, gelukkig maar in een sector die voortdurend aan verandering onderhevig is. De cultuur verandert mee. Kan en moet een rekenmeester tegelijkertijd rentmeester zijn? Die vraag staat wat mij betreft centraal in de zoektocht naar eerlijke landbouw voor boer, dier en consument.

'Ja', zeggen de meeste specialisten op de vraag of de wal het schip gaat keren en of de sector in staat zal zijn de schokken van een transformatie op te vangen. Want aan 'schokbrekers' geen gebrek in de boerencultuur, aldus oud FrieslandCampina-voorzitter en melkveehouder Frans Keurentjes: lange familietraditie, leren omgaan met de willekeur van de natuur, regelmatige ervaringen met leven en dood, de betrekkelijkheid van het leven inzien en voorop hardnekkige volharding. Maar niet vasthouden aan 'iets dat er niet meer is'. Demonstraties op het Malieveld zijn 'ketelmuziek', rouwverwerking.

En dan is het opeens zo gek niet meer om met z'n allen te zingen bij een huwelijksbed. Het leven moet gevierd worden, hoe zwaar het ook kan zijn.

Kees Kooman verhuisde in 2002 als freelance-onderzoeksjournalist van de grote stad (Amsterdam) naar het Friese platteland, waar melkveehouders zijn naaste buren werden. In 2015 verscheen naar aanleiding van het loslaten van het melkquotum zijn eerste boek over de agrarische sector, Boerenbloed, dat later model stond voor een toneelstuk. Met Hans van Grinsven van het Planbureau voor de Leefomgeving schreef hij in 2017 'Dit is uw land'. Twee jaar later volgde 'Nieuw Boeren'. In zijn nieuwste boek over de landbouw, 'Het beklemde land' van november 2021, beschrijft hij hoe actualiteit zich kon laten inhalen door historie. Een rijke geschiedenis vol boerentrots. Auteur Kooman, in 2015 met 'Eerlijk over later. In de wurggreep van Aegon' genomineerd voor de prestigieuze Brusse-prijs, heeft zestien boeken op zijn naam, waaronder sportbiografieën.