ING: stikstofbeleid remt productievolume in 2022

Productie en omzet in de glastuinbouw en akkerbouw kunnen verder doorgroeien, maar voor de veehouderij ligt door de aanscherping van het stikstofbeleid door het nieuwe kabinet een daling in het verschiet. De prijsontwikkelingen in de zuivelsector en de sierteelt zijn in 2021 zeer gunstig geweest en ook voor 2022 lijkt het perspectief goed. In de varkens- en pluimveehouderij was de prijsontwikkeling respectievelijk slecht en matig.

De hoge energie- en grondstoffenkosten beperken de rendementsverbetering dit en volgend jaar in alle segmenten flink. Dat geldt ook voor de voedingsindustrie. De lagere vraag vanuit de horeca begin 2022 door de avondlockdown en blijvend minder aanbod van melk en vlees door stoppende veehouders leiden in het gunstigste geval tot een stagnatie van de productie van de voedingsindustrie in 2022.

Hoge energie- en grondstoffenprijzen

'De Nederlandse agrariërs opereren momenteel in een snelkookpan van beleids- en andere externe ontwikkelingen. Internationaal zijn dat het nieuwe Europese landbouwbeleid en de mondiale hoge grondstoffenprijzen. Nationaal overheerst voor de boeren de stikstofcrisis, veel meer nog dan de corona-, energie- of grondstoffencrisis', stelt Henk van den Brink, sectoreconoom Agri & Trade bij ING Research.

'Voor onder meer de benodigde investeringen in woningbouw, infrastructuur en de energietransitie is 'stikstofruimte' nodig. Vele ogen zijn hierbij gericht op landbouwgrond. Ook uit het coalitieakkoord blijkt dat de druk op grond de komende jaren zeer hoog zal blijven', stelt van den Brink.

Meer groenten, fruit, bloemen en planten

Veel mensen zijn tijdens de lockdowns thuis gezonder gaan eten, constateert ING. In 2020 steeg het verkoopvolume van groenten en fruit met 9 procent, in 2021 zal dat bijna 5 procent zijn. Consumenten accepteerden bovendien de door opgelopen inkoop- en energiekosten hogere verkoopprijzen. Voor de telers van tomaten, komkommers en paprika's was 2021 een gemiddeld jaar.

In 2022 lijkt de tomatenmarkt wel onder druk te komen vanwege de mogelijk blijvend hoge energieprijzen, het ToBRFV-tomatenvirus en het gedaalde teeltoppervlak in Spanje. Nederlandse telers zullen hun oogst naar verwachting minder belichten en minder intensief planten om de energiekosten te drukken, waardoor de verkoopprijzen flink moeten stijgen om rendabel te blijven draaien. De krappere tomatenmarkt kan doorzetten tot eind 2022/begin 2023.

Ook bloemen en planten doen het goed tijdens corona. In 2021 is de sierteeltexport 17 procent hoger dan in 2019. Telers en handelaren profiteerden zowel van de hoge vraag als van een wereldwijd lager aanbod, terwijl de Nederlandse productie wel op peil bleef. Ook voor 2022 zijn de omzetverwachtingen positief. In de zeer energie-intensieve glastuinbouw worden de rendementen echter fors gedrukt door de hoge energieprijzen.

Tij gunstig voor akkerbouwers

In de nasleep van de bij de start van de coronacrisis ingestorte aardappelmarkt, bleven het gehele seizoen 2020/21 de prijzen fors onder het gemiddelde. Bij de start van seizoen 2021/22 was de prijs echter bovengemiddeld door een combinatie van aanbodkrimp en vraagstijging. De huidige avondlockdown zorgt nog niet voor prijsdalingen, maar wat de prijzen in 2022 gaan doen, is vanwege het verloop van de coronamaatregelen onduidelijk. Voor pootaardappelen lijken de vooruitzichten het meest positief.

De uienmarkt leed veel minder onder de lockdowns dan de aardappelmarkt. Ook de oogstresultaten zijn beter dan die van aardappels. Dankzij uitbreiding van het uienareaal is de opbrengst zelfs de hoogste in tien jaar tijd. De exportvolumes lijken evenals het vorige seizoen op weg naar recordhoogtes.

De rendementen van alle akkerbouwers kunnen komend jaar onder druk komen door toegenomen kosten voor kunstmest, energie en gewasbescherming. Voor tarweboeren is het tij momenteel gunstig: de mondiale prijzen voor graangewassen liggen sinds begin 2021 op de hoogste niveaus sinds 2013. De verwachting is dat de graanprijzen voorlopig hoog blijven.

Hoge prijzen, hoge kosten melkveehouders

In de loop van 2021 herstelden de melkprijzen van de lage niveaus in 2020, om in de laatste maanden zelfs uit te komen op niveaus van ruim boven de 40 euro per 100 kilogram. Voor alle uitdagingen waar de sector voor staat (stikstofdoelen, kringlooplandbouw, veranderingen in Europees beleid en de nu hoge voerkosten) is dit een gezond prijsniveau.

De verwachting is dat door een gematigd aanbod en een hoge vraag ook de komende maanden het hoge prijsniveau kan worden gehandhaafd. Mede door de recordhoge kosten van krachtvoer was het verstrekken van uitgebalanceerd voer aan de koeien lastig en werd de productie per koe minder. Ook de totale melkproductie nam hierdoor in 2021 af, met ruim 2 procent.

Matig perspectief voor varkenshouders

In 2021 lag het rendement van vleesvarkenshouders ver onder het langetermijngemiddelde. Oorzaak is de lage opbrengstprijs ten gevolge van vraaguitval door corona, maar vooral door de daling van de importvraag uit China in combinatie met verstoringen in de logistieke ketens.

Daarnaast zijn de voerkosten in 2021 het hoogst sinds 2013. Ook de voortgaande verspreiding van Afrikaanse varkenspest in Duitsland verstoort de marktwerking. De exportafhankelijkheid van de Europese markt is bovendien de laatste jaren fors gegroeid en heeft tot structurele overproductie geleid.

Het perspectief voor de varkenshouderij voor 2022 is matig, ook door hernieuwde vraaguitval vanuit foodservice en horeca vanwege de recente coronamaatregelen. De krimptrend in de sector lijkt onomkeerbaar: steeds meer varkensboeren kunnen door het stikstofbeleid en het gebrek aan opvolging immers geen investeringsslag meer maken.

Volop uitdagingen voor pluimveehouders

In de pluimveehouderij zorgt het vogelgriepvirus voor verstoringen in het aanbod. Door fors gestegen kosten voor voer en de aankoop van dieren bleven de rendementen bovendien erg laag. Het toekomstperspectief is weliswaar beter dan voor de varkenshouderij, maar de ombouw van sommige pluimveehouderijen in verband met de eind 2023 in alle supermarkten vereiste Beter Leven-kip vormt een grote uitdaging. Vergunningsaanvragen zouden vanwege aangescherpte nieuwe milieueisen wel eens lang op zich kunnen laten wachten.

Ook voor legpluimveehouders waren door de hoge inkoopkosten de marges laag. De gebruikelijke prijsstijging in de laatste weken van het jaar bleef bovendien uit, mogelijk door hernieuwde beperkingen voor de horeca vanwege de opleving van het coronavirus. De in 2021 aangepaste Wet Dieren, die meer druk zal leggen op het aanpassen van veehouderijsystemen, en het verbod op kooihuisvesting vanaf 2023 zullen in 2022 bij een deel van de legpluimveehouders tot aanpassingen in de bedrijfsvoering leiden.

Stikstof, corona en hoge kosten raken voedingsindustrie

De productie in de voedingsindustrie is in 2021 wederom geraakt door corona, maar per saldo toch nog licht gegroeid. De gemiddelde omzetgroei komt dankzij de doorgevoerde forse prijsstijgingen waarschijnlijk uit op ruim 5 procent.

De voor de veehouderij ingrijpende saneringsmaatregelen uit het coalitieakkoord zullen leiden tot meer stoppende boeren en in de voedingsindustrie tot minder aanvoer van melk en vee. Hoewel er meer producten verwerkt zullen worden uit buurlanden, zal er naar verwachting geen groei zijn in 2022.

Dat komt ook omdat vanwege de opleving van het coronavirus sinds november en de sindsdien heringevoerde beperkingen voor horeca en evenementen. Daarmee moet met een valse start van 2022 voor de voedingsindustrie rekening gehouden worden. Hoge grondstoffen-, energie- en personeelskosten zullen bovendien de marges onder druk houden.

Wageningen Economic Research presenteert 20 december de eerste ramingen van het landbouwinkomen. Vanaf 15 uur staan deze op nieuweoogst.nl.