Ferd Crone: 'Nieuwe duurzaamheidseisen vragen om grote sprong voorwaarts'

Ferd Crone werd in het voorjaar van 2021 benoemd tot kwartiermaker samenwerkingsambassadeur, waarbij hij de concrete kansen en belemmeringen voor samenwerking binnen de agrarische sector heeft geïnventariseerd. Het doel was om een onafhankelijk advies te formuleren over de afbakening van de taken en een profielschets van de samenwerkingsambassadeur.

De prijzen zijn een probleem omdat boeren en tuinders nu kosten moeten maken

Ferd Crone, kwartiermaker samenwerkingsambassadeur

De achterliggende gedachte is dat verbetering van het verdienvermogen een voorwaarde is voor het realiseren van kringlooplandbouw en dat samenwerking tussen boeren, tuinders en vissers in producenten- of brancheorganisaties kan bijdragen aan innovatie, verduurzaming en een sterkere positie in de keten. Hij heeft inmiddels zijn advies gepubliceerd.

Krijgen boeren te weinig voor hun producten?

'De prijzen zijn wel degelijk een probleem, gezien de kosten die boeren en tuinders nu moeten maken. Er wordt van boeren gevraagd dat ze innovatie tot stand brengen of extensiveren en minder middelen gebruiken. Als je daardoor hogere kosten hebt per eenheid product, moet de prijs omhoog.'

Wat is het beeld dat u heeft van de markt?

'Er zijn een stuk of vijf grote retailers in Nederland en die vormen een stevige inkoopmacht, tegenover een sterk verdeelde sector. Vandaar dat het verzoek uit de Tweede Kamer kwam om hier naar te kijken. Helpt samenwerking om het verdienmodel van de boer te verbeteren? Dan heb je het over een tegenmacht. Vandaar dat ik ook kom met het voorstel voor een economische agroketentafel. Men moet er toch samen uit zien te komen.'

Wat verstaat u onder een economische agroketentafel?

'Ik zie dat als een overleg tussen boeren en tuinders, retail, verwerkende industrie en de banken. Op zo'n tafel kun je zaken op elkaar afstemmen. Als we kringlooplandbouw vragen of meer duurzaamheid, meer regionale producten, dan moeten we toch bespreken welke criteria we hanteren.

'Dat overleg is er nu niet. Als je bijvoorbeeld bij Rabobank voldoet aan bepaalde duurzaamheidscriteria, krijg je rentekorting. Tegelijkertijd stelt FrieslandCampina of Albert Heijn net iets andere criteria. Daar worden boeren gek van. Probeer daar overeenstemming over te krijgen.

'De volgende stap is het bepalen van de prijs die daar tegenover moet staan. Daar moet men transparant over zijn. Dat is cruciaal. Ook richting de consument. Transparantie is de basis om het eens te worden over een redelijke prijs.

'Als je met zijn allen vaststelt dat een duurzamer product 3 of 4 procent duurder is, moet dat in de prijs te zien zijn. De overheid en consumenten moeten kunnen zien aan welke milieueisen wordt voldaan en welke kostprijs daarbij hoort. Een ei wordt dan een cent duurder, maar daar krijg je ook iets voor terug.'

Daar zijn toch keurmerken voor?

'Dat klopt, maar er is een lappendeken van keurmerken ontstaan. Het is goed dat het zo is begonnen, maar nu moeten we een sprong maken. De volgende stap is om bredere criteria voor duurzaamheidseisen te maken. Dan heb je een bodem in de markt. Dat kan de sector ook zonder overheid doen.'

Hoe kom je in dit speelveld tot samenwerken?

'Als er geen dwingende reden is, ga je niet samenwerken. Dan haken mensen af omdat ze er geen belang bij hebben. Dat zie je nu. De sector is verdeeld. Nederland is van oudsher altijd goed geweest in samenwerken. Die integrale aanpak van gezamenlijke innovatie om daarna zelfstandig de markt op te gaan, zou de basis moeten zijn.'

'In de tijd van de productschappen moest iedereen mee doen, maar dat is allemaal weggevallen. Er is nu alleen nog marktwerking. Dan denken mensen al gauw: 'Waarom zou ik meedoen, ik doe het alleen beter.' En omgekeerd zie je dat mensen onder de prijs duiken. Dus zowel de koplopers als de achterblijvers hadden geen belang in samenwerking. Terwijl je elkaar toch iets moet gunnen om samen te werken aan een gemeenschappelijk doel.'

Wie zorgt voor een dwingende reden?

'De overheid moet doelen stellen, landelijk en gebiedsgericht. Dan zal iedereen denken: 'Laten we er maar samen proberen uit te komen. Laten we samen innoveren en de milieunormen onderzoeken en verbeteren.' Je blijft concurrent in de markt, maar doet een aantal dingen samen en hebt een gemeenschappelijk doel.

'Technologische vernieuwing moet je samen doen. Je kunt dat niet alleen. Je moet samen geld in een potje stoppen en met Wageningen in overleg. Daar zijn veel goede voorbeelden van in de vorm van producenten- en brancheorganisaties. Brussel biedt die ruimte en die mogelijkheden moeten we verkennen.

'Je moet ook deadlines durven stellen en dan samen aan de slag gaan. Daar heeft het de laatste jaren aan ontbroken. Er was geen einddoel en geen tijdstip waarop dat doel moest worden bereikt, of het nu om reductie van stikstofemissie of gewasbeschermingsmiddelen gaat. Die deadlines moet de overheid stellen, maar dat kun je als sector ook doen. Een deadline helpt heel erg. Het geeft rust.'

Waarom is zo'n aanpak juist nu nodig?

'Er is een nieuwe sprong voorwaarts nodig omdat er eisen zijn bijgekomen op het gebied van duurzaamheid. Brussel heeft het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid goedgekeurd, waarin de verschuiving zit van inkomens- naar kwaliteitssteun. Je moet aan de eisen voldoen, anders krijg je minder steun. Er wordt een grote stap gezet en je moet mee.'