Van der Tak: 'Geef boeren twee jaar de tijd voor maken van transitiekeuze'

'Het is een heel spannende tijd', zegt Sjaak van der Tak. De voorzitter van LTO Nederland benadrukt de grote belangen die voor boeren en tuinders op de formatietafel liggen. 'Vergeet niet, het gaat ook over de toekomst van Nederland, de wijze waarop de landbouw straks kan helpen bij het economisch herstel en het versterken van het platteland en de natuur.'

Het nieuwe kabinet moet het agrarische vliegwiel weer in beweging zetten

Sjaak van der Tak, voorzitter LTO Nederland

Een van de voorstellen waarover de formerende partijen zich buigen is het akkoord 'Een duurzaam evenwicht' dat LTO samen met VNO-NCW, MKB-Nederland, Stichting Natuur & Milieu en Bouwend Nederland maakte. Gezamenlijk zien zij kans om de stikstofuitstoot in de landbouw, industrie en bouw met 40 procent te reduceren tot 2030.

Aan dat doel hangt een gewenst budget van 15 miljard euro. Parallel daaraan loopt het voorstel van de Coalitie toekomstgerichte melkveehouderij dat voor dezelfde periode inzet op een reductie van 28 procent. Prijskaartje: 1,3 miljard euro.

Wat is uw voornaamste boodschap aan de formerende partijen?

'Geef boeren handelingsperspectief. Zet ze in de stand dat ze zelf weer meebeslissen over de toekomst van hun bedrijf. Het nieuwe kabinet moet het agrarische vliegwiel weer in beweging zetten.'

Wat bedoelt u met het agrarische vliegwiel?

'De berichten die boeren over zich heen krijgen over onteigening en het innemen van vergunningen helpen niet bij het oplossen van de stikstofcrisis. Boeren die daarmee worden geconfronteerd zien geen toekomst meer en zullen niet bewegen. Ze gaan niet investeren in de verduurzaming van het bedrijf.

'Dat vliegwiel gaat pas weer draaien als boeren weten welke weg ze moeten inslaan. De overheid kan dat stimuleren. Door bijvoorbeeld stevig in te zetten op innovatie en duidelijkheid te bieden aan de blijvers én de stoppers.

'Tijd is ook een belangrijke factor. Geef ondernemers twee jaar de tijd om een koers uit te zetten en die omschakeling te maken en val ze in die periode niet lastig met juridische procedures.'

De landbouw is zeer divers geworden. De nieuwe koers zal niet voor alle bedrijven hetzelfde zijn.

'Zeker niet. Boeren die worden aangewezen als piekbelaster hebben de moeilijkste keuze te maken. Dit zijn ongeveer tweeduizend ondernemers. Dan gaat het ook over verplaatsen of een overstap naar een toekomstbestendig bedrijfsmodel. Maar het is wel van belang dat ze straks door het nieuwe kabinet in beweging worden gebracht.

'Een tweede grote groep boeren zal extensiever worden en op een of andere manier meer met natuur gaan doen. Voor die bedrijven moeten er langjarige contracten komen. En dan bedoel ik ook echt tien tot vijftien jaar, zodat ook zij hun investeringen kunnen terugverdienen. Nu zijn die natuurbeheercontracten vaak veel te kort.

'Daarnaast moet er een goede, werkbare stoppersregeling komen. Praten over stoppende boeren lijkt soms wel een taboe. Dat wil ik doorbreken. Het is een gegeven dat veel bedrijven geen opvolging hebben. Sla de statistieken er maar op na. Een deel van die bedrijven zal naar de buurman gaan, maar een feit blijft dat we over tien jaar zo'n zevenduizend à achtduizend bedrijven minder hebben. Dat geeft ruimte aan de blijvers.'

Deze aanpak vraagt een grote politieke inspanning van de vier beoogde coalitiepartijen.

'Jazeker. Maar als de onderhandelaars dit vliegwiel durven aan te zetten, krijgen ze de boeren in beweging. Als ze het pad van onteigening inslaan, gaan boeren op hun handen zitten en afwachten. En dan gaat het de overheid nog veel meer geld en tijd kosten.

'De overheid moet overigens ook zelf aan de slag met de eigen opgaven. Zoals de aanplant van nieuwe bomen om de bestaande bossen diverser en veerkrachtiger te maken.

'Wat dat betreft worden we gesteund door het Planbureau voor de Leefomgeving die in een recente studie stelt dat de kritische depositiewaarde niet het enige criterium is waarop je de staat van de natuur kunt beschouwen. Landbouworganisaties zeggen al langer dat dit niet de enige zaligmakende norm moet zijn. Die oproep wordt nu eindelijk ondersteund.'

Voor het oplossen van economische knelpunten, bijvoorbeeld bij de woningbouw, is snel stikstofruimte nodig. Voldoen deze voorstellen daaraan?

'De voorstellen kosten miljarden. En het kabinet zal ook met de Europese Commissie aan de slag moeten om die overheidssteun te mogen geven. Maar dan moeten ze daar aantonen dat we er heel grote slagen mee gaan maken op het gebied van stikstof, klimaat en water.

'Om het proces te versnellen is het wel van belang dat het grootste deel van het budget naar voren wordt gehaald, zodat boeren die snel inspelen op de transitie en willen investeren dat ook kunnen. Wie het eerste start krijgt dan ook de meeste steun. Daarmee versnellen we het proces.'

Dus niet uitsmeren over de negen jaar tot 2030?

'Nee. Om de doelen te halen moet de overheid weer verbinding maken met de boeren die door willen gaan. Veel boeren hebben allang plannen klaarliggen. Zorg dat zij daarmee snel van start kunnen gaan. Ook met een goede stoppersregeling kan snel resultaat worden geboekt als die vlot wordt opgetuigd.'

Hoe ziet de sector er over pakweg tien jaar uit, met deze aanpak in het achterhoofd?

'De bedrijven die inzetten op technische innovaties zullen doorgaans de grotere bedrijven zijn. Anders zijn die investeringen niet te dragen. Maar de hele sector zal uit een mix van bedrijven bestaan.

'De duizenden kleinere bedrijven die natuurbeheertaken oppakken, spelen in op de politieke wens van een diverser boerenlandschap. En die zijn onontbeerlijk bij de versterking van het platteland.'

Voedt dat niet de maatschappelijke afkeer van grote veehouderijen?

'De grote, moderne bedrijven hebben de emissieuitstoot en het dierenwelzijn het beste voor elkaar. Die voldoen dan wel aan de hoogste eisen. Nieuwe innovaties van bedrijven als Lely, Hanskamp en Vencomatic kunnen de stikstofuitstoot op individuele bedrijven tot wel 70 procent reduceren.

'De grote bedrijven die dat kunnen toepassen leveren daarmee een heel grote bijdrage aan ons doel van die 40 procent stikstofreductie.'

Het rapport van commissie-Remkes pleit voor een reductie van 50 procent. Johan Remkes is nu informateur. Wat als dat doel eruit rolt?

'Wij zijn zeer kritisch op een reductie van 50 procent. Vooral omdat geen onderzoek aantoont dat het bijdraagt aan een verdere verbetering van de natuur. Mijn zorg is dat het nieuwe kabinet de innovatieknop niet durft aan te zetten. Dan wordt ook ons reductiedoel van 40 procent heel lastig om te halen.

'De politiek heeft hier ook een kans om onze koploperspositie als producent van goede en gezonde voeding te behouden. We raken als land steeds meer van het padje af. Kijk naar de polarisatie rond de landbouw. Steeds minder mensen zijn het met elkaar eens.'

De landbouw zelf zit ook in een spagaat. Farmers Defence Force (FDF) kraakte het actieplan van AgriNL af. De commentaren in de dagbladen over de verdeeldheid in de sector waren niet mals.

'Dergelijk harde confrontaties onderling zijn echt funest. Ik baal daar enorm van, want iedere keer schaadt dit het imago van de sector. Het is toch van de zotte als je niet met andere partijen zou kunnen praten? Wij doen dat constant, met NZO, NAJK, POV, Glastuinbouw Nederland, BoerenNatuur, noem maar op.

'In Europa is dat de gewoonste zaak. Copa zijn de boerenbonden en Cogeca vertegenwoordigt de coöperatie. Die trekken in Brussel ook samen op.'

Hoe kijkt u naar de samenwerking binnen AgriNL?

'De combinatie van toeleveranciers, boeren en verwerkende industrie heeft de sector groot gemaakt en is ook voor een gezonde toekomst zeer belangrijk. Ik acht samenwerking tussen die partijen dan ook noodzakelijk

'FDF is een actiegroep die de frustratie vertolkt die onder boeren leeft. Maar als belangenbehartiger moet je ook de belangen van de ander onder ogen zien. En dat mis ik bij FDF.

'Veel leden van AgriNL zijn coöperaties, opgericht door en in handen van boeren. Die bedrijven vertegenwoordigen de kracht van onze boeren in Nederland en internationaal. Dan kun je ze toch niet als de 'periferie' van de sector beschouwen.'

Het verzet van LTO tegen de nieuwe nitraatrichtlijn heeft ook actiematige elementen.

'Daar heb ikzelf wel een draai in gemaakt. Voorheen dacht ik vaak 'ja, mits', maar dat is veranderd in 'nee, tenzij'.

'De consequenties van de nieuwe nitraatrichtlijn zijn echt ontwrichtend voor veel ondernemers. Daarom zeggen wij daar 'nee' tegen, maar dan komen we wel met een alternatief. Want kom je zelf niet in beweging, dan wordt er over je beslist. En dan krijg je altijd de zure appels gepresenteerd.'