Voor veel boeren is het nog een ver-van-mijn-bedshow. Het nieuwe GLB verandert per 1 januari 2023. En daar wordt niet iedereen direct enthousiast van. Om hetzelfde geld te ontvangen, moet straks meer worden gedaan. Toch zien boeren ook veel mogelijkheden om bij te dragen aan de maatschappelijke doelen, blijkt uit de pilot Sectorale bouwstenen.

‘Het succes van het nieuwe GLB zal worden bepaald door hoe de regelingen er straks daadwerkelijk uit gaan zien’, denkt Gerbrand van ‘t Klooster van LTO Nederland. Voor de basispremie worden vanaf 2023 meer (groene) eisen gesteld en een deel van het huidige Europese GLB-budget wordt omgezet in ecoregelingen. Daarmee worden de kosten vergoed van vrijwillige diensten van boeren op het gebied van milieu, biodiversiteit en landschap.

Van ‘t Klooster: ‘Boeren moeten keuzes kunnen maken en regelingen moeten bijdragen aan het verdienvermogen. Anders zal het voor boeren minder interessant zijn en doen er dus ook minder bedrijven mee. Maar dan haalt de overheid ook niet haar eigen GLB-doelstellingen op het gebied van klimaat en biodiversititeit. Boeren en overheid hebben elkaar dus nodig.’

LTO is initiatiefnemer en opdrachtgever van de GLB-pilot. Van ‘t Klooster is namens LTO gedelegeerd opdrachtgever. ‘We wilden boeren de gelegenheid geven mee te denken. Een GLB met meer voorwaarden komt er hoe dan ook.’

De politieke keuzes om het GLB anders op te zetten en meer te vergroenen met doelen op het gebied van onder meer klimaat, biodiversiteit en water, zijn in Europa al gemaakt. ‘Maar je kunt nu nog wel invloed uitoefenen op hoe de daadwerkelijke uitvoering eruit gaat zien’, zegt Van ‘t Klooster.

Het ministerie werkt daarvoor nu aan het Nationaal Strategisch Plan. ‘De ambtelijke versie zal tegen de zomer af zijn. We zijn daarover volop in overleg’, stelt Van ‘t Klooster. ‘Daarna volgt het politieke proces. Via de vakgroepen van LTO en de commissies geven we dan opnieuw input.’

Wouter Rozendaal van kennis- en adviesbureau Aequator Groen & Ruimte is projectleider van de GLB-pilot Sectorale bouwstenen. Donderdag werden de resultaten gepresenteerd. ‘Voor de nieuwe ecoregelingen is het heel belangrijk dat er voor Nederlandse boeren voldoende te kiezen valt, zodat het makkelijker wordt om voor een maatregel te gaan die past binnen de bedrijfsvoering’, zegt hij. ‘Een breed pallet aan keuzes dus. Een boer moet niet alleen kunnen, maar ook willen meedoen.’

Mogelijke maatregelen getest

De pilot bestond uit een consultatie waar zo’n 1.700 boeren en tuinders online aan meededen en ruim 500 via bijeenkomsten. Daarnaast was er een praktijkproef met 70 deelnemers waarin mogelijke maatregelen op bedrijven werden toegepast. ‘Daaruit bleek ook dat heel veel dingen nu al worden gedaan door boeren en tuinders. Maar ze vinden het wel belangrijk dat de zaken die al goed gaan ook worden beloond.’

De projectleider merkt dat deelnemers door het project enthousiaster worden over het nieuwe GLB. In de beginfase ervaarde hij juist wat weerstand. ‘Dat komt doordat wij nog moesten uitleggen wat er gaat veranderen. Het ministerie van LNV had er in 2019 nog niet actief over gecommuniceerd’, legt hij uit.

‘Bovendien begonnen we in september en oktober 2019 met de consultatie, dat was een erg onrustige tijd voor de sector. Dat maakte het gesprek over hoe boeren zelf ecoregelingen denken te kunnen invullen niet eenvoudiger’, aldus Rozendaal.

Schijf van vijf

Maatregelen die boeren vanaf 2023 kunnen nemen, zullen waarschijnlijk worden gepresenteerd via een schijf van vijf: bodem, lucht, landschap, water en biodiversiteit en klimaat. Mogelijk wordt er een puntensysteem aan gekoppeld.

Het verdienmodel is volgens Rozendaal erg belangrijk voor de kans van slagen. ‘Het GLB geeft alleen een vergoeding voor de onkosten. Een plus op dit soort activiteiten zal uit de markt moeten worden gehaald. Maar je kunt ook denken aan andere ‘stapelingen’, waardoor maatregelen interessanter worden voor boeren. Bijvoorbeeld door lagere financieringslasten, verlaging van de waterschapslasten of korting op de pachtprijs.’

GLB-pilot Akkerbelt toont schat aan kennis bij collectieven

De agrarische collectieven zijn op dit moment vooral betrokken bij de uitvoering van de regeling Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Met de komst van het nieuwe GLB en de ecoregelingen zou het takenpakket weleens groter kunnen worden.

De agrarische collectieven, die zich bezighouden met agrarisch natuurbeheer, zijn nadrukkelijk betrokken bij de pilots van LNV voor het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) vanaf 2023. Hierin krijgt de beloning voor groene en blauwe diensten een veel nadrukkelijkere rol in de toekenning van GLB-gelden. En dus is het logisch dat de overheid naar deze boerencollectieven kijkt.

‘We zijn steeds meer een kennisbank aan het worden’, stelt Mark Geling, bestuurder van de GLB-pilot Akkerbelt. ‘Er zal een vervlechting ontstaan tussen het ANLb en de ecoregelingen. Daarmee gaan we meer boeren bedienen.’

De agrarische collectieven zijn nadrukkelijk van en voor boeren, maar kunnen tegelijkertijd een brugfunctie vervullen tussen wat de overheid wil en wat de praktijk kan bieden, zegt Geling. ‘In de politiek en bij het ministerie ontbreekt het nogal eens aan kennis over agrarische natuur. Daar kunnen wij wat in betekenen.’

Geschikte maatregelenmenu’s

Akkerbelt is een pilot van negen akkerbouwcollectieven, verspreid over Nederland. Er is onder meer gekeken welke rol de collectieven kunnen spelen bij de toekomstige ecoregelingen. Ook hebben alle collectieven geschikte maatregelenmenu’s ontwikkeld voor hun eigen gebied.

Voor Geling is keuzevrijheid voor boeren en tuinders een belangrijke uitkomst van de pilot. ‘Ook moeten ze weten welk doel het dient. Wat helpt voor het klimaat, wat voor biodiversiteit en wat voor waterberging? Inzicht is heel belangrijk. Kennis opbouwen over bodem en biodiversiteit is nooit klaar.’

Onafhankelijkheid

De collectieven hebben er geen behoefte aan om bij de ecoregelingen een administratieve en financiële rol te krijgen, zoals dat nu wel het geval is bij de ANLb. Geling: ‘Dan kom je al gauw in het verlengde terecht van controle en handhaving. Dat tast onze onafhankelijkheid aan. Die rol past ons niet.’

De pilot, waarvan de uitkomsten donderdag zijn gepresenteerd, leverde ook veel inhoudelijke input voor het ministerie van LNV op. Zo werd een puntensysteem getest.

Volgens Marjon Schultinga werkt zo’n puntensysteem heel stimulerend en maakt het goed inzichtelijk ‘aan welke knoppen boeren kunnen draaien’ om bijvoorbeeld doelen voor biodiversiteit te halen. Ze is projectleider bij de Agrarische Natuurvereniging Oost-Groningen en kernteamlid van Akkerbelt. ‘Hier zijn de deelnemers echt wel enthousiast over en dit zien we dan ook graag terug. Er is een vervolgpilot ingediend om meer ervaring op te doen met een puntensysteem.’