Rutte: voor de hand dat VVD en D66 praten over formatie

Uit die exitpoll zou blijken dat zijn VVD op 36 zetels uitkomt en D66 groeit van 20 naar 27 zetels. De twee grootste partijen moeten het voortouw nemen, zegt Rutte tegen het ANP. De demissionair premier zegt ook 'heel graag' de samenwerking met het CDA voort te willen zetten.

Verder wil de VVD-leider niet te veel vooruitlopen op de formatie. De lijsttrekkers spreken donderdagmiddag met Kamervoorzitter Khadija Arib over het formatieproces. Rutte hoopt dat er snel stappen worden gezet. Hij benadrukte al eerder dat hij hoopt op een snelle formatie, zodat een nieuw kabinet de coronacrisis kan aanpakken.

De verkiezingswinst van D66 legt 'een grote verantwoordelijkheid' op de partij, zegt politiek leider Sigrid Kaag. 'Ik zie het vertrouwen dat wij als D66 hebben gekregen als een bevestiging dat wij als enige progressieve partij invloed hebben gehad de afgelopen jaren. Met dat vertrouwen gaan we serieus om.'

Progressiever en groener

Tegelijkertijd ziet Kaag de noodzaak tot samenwerking, ook met de VVD die eveneens winst boekte en de grootste blijft. Het beleid moet 'progressiever, eerlijker en groener' dan de afgelopen vier jaar, zegt Kaag. Zij noemt met name de 'klimaatramp', en investeringen in onderwijs en woningen als onderwerpen die niet langer kunnen wachten. 'Maar we zullen rekening moeten houden met onze partners'.

ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers vindt het 'nog te vroeg om na te denken over meeregeren' in een volgend kabinet. Zijn partij stevent volgens een exitpoll af op 1 zetel verlies en houdt 4 plekken over in de Tweede Kamer. De exitpoll houdt wel een marge van 2 zetels aan.

Segers, die hoopt na de daadwerkelijke uitslag alsnog opgelucht adem te kunnen halen, heeft geen spijt van zijn deelname aan het kabinet-Rutte III. 'Wij kijken dankbaar terug op wat we hebben kunnen doen', zegt hij. 'We hadden willen laten zien dat je niet afgestraft wordt voor verantwoordelijkheid nemen.'

Hoekstra teleurgesteld

CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra vindt het na een 'teleurstellende uitslag' voor zijn partij aan de winnaars van de verkiezingen om naar een nieuw kabinet te kijken. Het is 'aan VVD en D66 om daar verantwoordelijkheid te nemen'. Het CDA verliest ongeveer vijf zetels volgens de exitpolls. Of het CDA ook aanschuift bij de formatiebesprekingen, wil Hoekstra nog niet zeggen. Het CDA moet zich eerst buigen over het zetelverlies.

Volgens de laatste exitpolls zit de huidige regeringscoalitie van VVD-CDA-D66-CU op een comfortabele meerderheid van 81 zetels. Ook zonder CU is er een meerderheid van 77 zetels. Als formateur hoeft Rutte een meerderheid echter niet alleen bij zijn huidige coalitiecollega's te zoeken. Ook VVD, D66, CU en PvdA lijkt een optie om een (krappe) meerderheid te behalen. Indien de formatie de progressieve kant op gaat dan is zelf de combinatie VVD, D66, CDA en Volt volgens de laatste polls mogelijk. Als D66 een links kabinet af zou willen dwingen bij de VVD dan is volges de polls een coalitie mogelijk met PvdA en GroenLinks.

Rechts avontuur

Gezien de sfeer tijdens de debatten en een eerder mislukt avontuur met de PVV is het onwaarschijnlijk dat Rutte en Hoekstra zullen gaan voor een rechts avontuur met de partij van Geert Wilders, FvD en JA21. Ook zullen de leiders van deze laatste twee partijen – Thierry Baudet en Joost Eerdmans – gezien de recente afsplitsing niet graag samenwerken. Gezamenlijk lijken deze partijen met VVD en CDA wel te kunnen rekenen op de benodigde 76 zetels.