Partijprogramma's: rechts is soms links en andersom

De invloed van het klimaatakkoord van Parijs op de Nederlandse politiek is merkbaar in de meeste verkiezingsprogramma's. De thema's milieu, natuur en dierenwelzijn zijn daardoor niet langer exclusief voorbehouden aan de linkse partijen. Ze vinden hun weg in vrijwel alle programma's.

Politieke analisten spreken van de 'Snollebollisering' van de politiek, een verwijzing naar het bekendste nummer van de feestband Snollebollekes 'Links, Rechts'. Hiermee wordt bedoeld dat traditioneel linkse of rechtse partijen standpunten overnemen uit het tegenovergestelde politieke spectrum.

Met betrekking tot de agrarische sector – in breedste zin – staan een aantal voorbeelden in de programma's. Zo schrijft VVD dat er meer bomen moeten worden geplant, wil SP van de euro af en stelt PVV voor de intensieve veehouderij op termijn te beëindigen.

Wie betaalt verduurzaming

Moet de burger betalen voor verduurzaming van de veehouderijsector via een vleestaks? VVD, CDA en BoerBurgerBeweging (BBB) voelen niets voor zo'n heffing. 'Een burger bepaalt zelf wat hij of zij eet', vindt laatstgenoemde partij. 'Te gecompliceerd', vindt CDA. Deze haalt het voorbeeld aan van een plak salami op een pizza. 'Hoe ga je dat belasten?'

GroenLinks en D66 willen juist dat consumenten bij de aanschaf van vlees de kosten voor belasting van milieu, natuur en luchtkwaliteit ook betalen. Met de opbrengst moet kringlooplandbouw of natuurinclusieve landbouw worden gestimuleerd. De PvdA is in principe niet tegen zo'n plan, zolang het niet betekent dat vlees onbetaalbaar wordt voor burgers uit de laagste inkomensgroepen.

Minder vee

De toekomst van de veehouderij in Nederland splijt de politiek. Met de huidige samenstelling van de Tweede Kamer is er een meerderheid voor een krimp van de intensieve veehouderij. Op basis van de peilingen lijkt die meerderheid ook na de verkiezingen in de Kamer te bestaan. De Partij voor de Dieren (PvdD) gaat hierin het verst met een reductie van 75 procent.

D66 en GroenLinks spreken in hun programma's over een halvering van de veehouderij. Al heeft D66-leider Sigrid Kaag onlangs gezegd dat het niet gaat om een halvering van de aantallen, maar om het terugbrengen van de emissies uit de veehouderij. Dit kan worden gezien als een geste richting een komend coalitiegesprek.

Ook ChristenUnie en PvdA streven naar een meer extensieve en natuurinclusieve landbouw met een kleinere veestapel. Maar ze koppelen daar geen getal aan. Ook PVV en SP willen komen tot een 'gecontroleerde afbouw van de bio-industrie'.

VVD, CDA, SGP, Forum voor Democratie (FvD), BBB en JA21 voelen niets voor krimp. Deze partijen zetten in op innovatie om problemen tegen te gaan. 'Minder dieren leidt niet tot minder problemen', stelt BBB.

Koeien of huizen

De discussie over de ruimtelijke inrichting van Nederland gaat de komende vier jaar op het boerenerf landen. Er liggen claims op het land voor de aanleg van natuur, infrastructuur en woningbouw. BBB verzet zich tegen landjepik op het platteland. 'In de steden worden kantoor- en winkelpanden die langer dan één jaar leegstaan eerst omgebouwd tot woningen, voordat landbouwgrond op het platteland wordt afgesnoept voor nieuwbouwwoningen', zo schrijft de partij.

Maar hoeveel grond is er nu eigenlijk nodig voor de woningbouwopgave? CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra deed daar onlangs tijdens een debat een uitspraak over. 'We hebben het door de Technische Universiteit Delft laten uitzoeken. 1 procent van het landbouwareaal is voldoende om ruimte te geven aan alle woningbouwplannen.' Hoekstra merkt daar bij op dat in onbruik geraakte bedrijfsterreinen, kantoren en winkelcentra moeten worden omgebouwd tot woningen.

Maar ook een partij als GroenLinks vindt dat nieuwe woningen zoveel mogelijk binnen de grenzen van de huidige bebouwing moeten komen en pas bij uitzondering op landbouwgrond.

Veel partijen pleiten voor meer centrale regie op de ruimtelijke ordening en een ministerie van Wonen of Volkshuisvesting. Bij partijen aan de linkerzijde, zoals PvdA, ligt dat voor de hand. Zij zijn traditioneel meer gericht op een grotere overheid. Maar ook partijen aan de rechterzijde vragen om meer sturing van het Rijk. PVV en JA21 zien in de huidige woningnood de noodzaak van een minister van Wonen of Volkshuisvesting.

VVD, een aantal jaren geleden nog de drijvende kracht achter een kleinere overheid en meer marktwerking, keert op haar schreden terug. De liberalen zijn een voorstander van sterkere landelijke sturing. 'Meer regie door de landelijke overheid bij eerlijke verdeling van schaarse ruimte tussen woningbouw, wegenbouw, landbouw en bedrijvigheid. Alle sectoren verdienen ruimte om zich te ontwikkelen', zo staat in het VVD-verkiezingsprogramma. Er staat ook bij dat de overheid niet groter hoeft te worden, maar dat lijkt onvermijdelijk.

BBB en SGP zijn juist tegen inmenging van de landelijke overheid in woningbouwkwesties. 'Dit kunnen gemeenten en provincies zelf het best beslissen', schrijft BBB. SGP hanteert vrijwel gelijke bewoordingen, maar stelt dat enige landelijke regie nodig is.

Strategische waarde landbouw

De strategische waarde van de land- en tuinbouw wordt amper genoemd in de verkiezingsprogramma's. CDA benoemt deze wel. 'Op wereldschaal azen landen als China op onze agrarische technologie en productiecapaciteit, terwijl met de groei van de wereldbevolking voedselzekerheid en -veiligheid steeds grotere vraagstukken worden', schrijven de christendemocraten.

CDA wil in Europees verband voorkomen dat vitale sectoren en diensten als havens, landbouwgrond of de productie van medicijnen in buitenlandse handen vallen.

VVD pleit voor het strategischer inzetten van Europese landbouwbeleid in de wereld. De liberalen wijzen vooral op de handelsmogelijkheden in ruil voor grondstoffen die Europa nodig heeft. Ook Volt benoemt de handelsmogelijkheden die de kennis van Wageningen University & Research biedt.

Meer of minder Europa

Europa krijgt weinig aandacht in de programma's. PVV en FvD willen dat Nederland de Europese Unie verlaat en daarmee ook uit de euro stapt. Partijleiders Geert Wilders en Thierry Baudet vinden tot op zekere hoogte een bondgenoot in de SP.

De socialisten draaien het alleen om. Als munt is de euro onhoudbaar, omdat de economieën van de eurolanden te veel verschillen, vindt de partij. De Europese Unie moet worden vervangen door een Europees Verdrag waarbinnen de lidstaten samenwerken op een aantal onderwerpen, maar wel hun soevereiniteit behouden. JA21 pleit ook voor een lossere omging binnen Europa.

Volt is juist een tegengestelde mening toegedaan. Dat lijkt vooral jonge kiezers aan te spreken. Deze partij is actief in diverse Europese landen en heeft al een zetel in het Europees Parlement.

Lief voor dieren

Alle partijen zijn voor meer dierenwelzijn, wie niet? Maar de accenten verschillen. PVV en D66 hebben de uitbreiding van de dierenpolitie hoog op de prioriteitenlijst gezet. VVD, JA21, FvD en PVV pleiten voor zwaardere sancties voor dierenmishandeling, al dan niet in combinatie met een houdverbod voor veroordeelde dierenbeulen, zoals ook CU aanbeveelt. D66, GroenLinks en PvdD pleiten voor beperkingen voor de duur van veetransporten.

BBB wil dat er geen nieuwe wet- en regelgeving in Nederland en de Europese Unie komt op het gebied van dierenwelzijn en diergezondheid, als de kosten die de boeren moeten maken niet zijn opgenomen in de prijs van de producten.

Stikstof geen probleem

Er is geen stikstofprobleem, maar een boekhoudkundig probleem, vinden FvD en PVV. 'Belemmerende regelgeving rond stikstof en PFAS moet direct van tafel, net als doorgeslagen regeltjes over geluid, lucht, milieu, verduurzaming en klimaat', vindt PVV.

De andere partijen delen dit deze mening niet en vinden dat er wel degelijk actie moet worden ondernomen. CDA en PvdA benadrukken dat de hele agrarische keten een bijdrage moet leveren.

PvdA stelt daarbij een transitiefonds voor om boeren te helpen naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw. Dat fonds moet worden gevuld door alle actoren in het landbouwsysteem: de overheid, banken, supermarkten, consumenten én boeren. 'We moeten naast de boeren staan om een halvering van de uitstoot te halen', zegt kandidaat-Kamerlid Joris Thijssen.

Bomen en natuur

De meningen over Natura 2000-gebieden lopen sterk uiteen. Een deel van de partijen pleit voor herijking en samenvoeging van deze gebieden. In dit kamp bevinden zich onder meer VVD, CDA, FvD, JA21 en BBB, met de aantekening dat VVD en CDA in hun programma wel degelijk melden dat zij van plan zijn meer bomen te planten.

Een andere groep wil juist meer werk van Natura 2000-gebieden maken. D66 stelt bijvoorbeeld voor een deel van het land om de Natura 2000-gebieden te transformeren tot natuurgebied. CU wil het Natuurnetwerk Nederland voltooien en de gebieden met elkaar verbinden.