Verschillende routes leiden naar de markt

Veel boeren voelen een gebrek aan waardering bij hun afnemers. Door toenemende duurzaamheidseisen en stijgende kosten maken zij zich zorgen over het inkomen en de toekomst van hun onderneming. Het verbeteren van het verdienvermogen in de land- en tuinbouw is daarom de afgelopen jaren uitgegroeid tot een belangrijk onderwerp. Vaak wordt gewezen naar de marktmacht van de grote (internationale) supermarktketens tegenover de kleine producenten.

Niet voor niets heeft voorzitter Sjaak van der Tak van LTO Nederland het thema verdienmodel tot speerpunt van de organisatie gemaakt. Hij voert overleg met andere landbouworganisaties, supermarktketens en partijen uit de levensmiddelenindustrie. Begin april hoopt hij afspraken te kunnen maken met de betrokkenen.

Altijd te duur

Akkerbouwer Martin Topper uit Dronten, met onder meer gekleurde peen, snapt de kritiek op de supermarkten wel. 'Als ik met supermarkten spreek, gaat het altijd eerst over de prijs. Het is altijd te duur.' Zelf heeft hij zich meer gericht op horeca en maaltijdboxen, waar zijn niet-alledaagse producten aanslaan.

Ook stelt Topper dat de retail het risico gemakkelijk naar de teler verschuift. Wanneer de weersomstandigheden ervoor zorgen dat zijn gekleurde peen de afgesproken lengte en gewicht niet haalt, levert dat discussie op. 'Het is moeilijk, maar ik kan ook niet bepalen of een peen groter of kleiner wordt. In de horeca is dat anders. Daar kijken ze vooral naar kwaliteit.'

Verlies nemen

Het stoort de Flevolandse ondernemer dat de boer zijn verlies moet nemen. 'We maken afspraken over levering van 100 procent. Daarvan hoeven ze maar 60 procent af te nemen, waardoor jij kunt blijven zitten met de rest. Waarom hebben we dan een contract met de supermarkten? Ze kunnen er altijd onderuit.'

Zijn ervaring is dat supermarkten in het buitenland daar anders mee omgaan. 'Als een product niet loopt, proberen ze dat te verbeteren. Ze gaan er wel mee door.'

Topper is niet alleen maar negatief over supermarkten. 'Het is niet zo dat ze alles slecht doen, maar hier kunnen ze wel een slag maken.'

Overmacht

Plantenkweker Wessel Willemsen uit het Gelderse Bemmel herkent de strikte leveringsvoorwaarden ook, maar ervaart dat er bij overmacht, zoals een bloeistadium dat nog niet is bereikt, wel wat te regelen valt. Wel vindt hij de ene keten strenger dan de andere.

Willemsen kent zijn concurrenten vaak persoonlijk, maar heeft niet de indruk dat ze door grote marktpartijen tegen elkaar worden uitgespeeld. Bij grote orders koopt hij soms producten bij hen in om voldoende te kunnen leveren.

Als het gaat om duurzaamheid, is de retail bereid mee te denken, zegt de kweker. 'We beleveren sinds anderhalf jaar Albert Heijn. Zij willen vernieuwing en willen daarvoor betalen. Ze denken mee.'

Meerprijs

Supermarkten accepteren een meerprijs voor een duurzamer product heus wel, zegt Willemsen. 'Als de kweekpot recyclebaar moet zijn, dan kost dat meer. De supermarkt is best bereid dat te betalen.'

Biologische pompoenenkweker Jeroen Robbers uit het Gelderse Erichem ervaart ook dat de retail bereid is de prijs te betalen. 'Wij doen bio en dan heb je een iets andere relatie. Er is vraag naar ons product. Er is schaarste en dan heb je in de markt een betere positie. Wij hebben duurzaam toegevoegde waarde.'

Omschakelen

Dat is het advies dat Robbers anderen ook wil meegeven. 'Als ze wijs zijn, schakelen ze om. De inzet die je doet, wordt betaald. In de biologische akkerbouw is bijvoorbeeld weinig aanbod. Daar wordt goed verdiend. Boeren die klagen, willen de slag niet maken. Dan heb je een kans gemist. Je had al duurzaam kunnen zijn. Als je gecorrigeerd moet worden door de overheid of de retail en de consument, heb je niets te vertellen. Je moet zelf schakelen.'

Voorzitter René Cruijsen van de coöperatie Eko Holland doet naar tevredenheid zaken met diverse supermarktketens, zoals Albert Heijn en Jumbo. 'We maken in Nederland als coöperatie langetermijnafspraken met supermarktketens. Ik heb van mijn vader geleerd dat je coöperatief moet optreden. Dan kun je een vuist maken. Als je een goede verhouding hebt met de supermarkten, zijn ze best bereid om rekening met je te houden'

Bang

'Boeren zijn bang dat ze met hun producten blijven zitten, maar die producten moeten toch in de winkel zijn', legt Cruijsen uit. 'De klanten verwachten dat. Appels zijn nu duur, maar die pakken de supermarkten ook mee. Als iemand ze nu goedkoper aanbiedt, kiezen ze die. Logisch. Dat doet een boer toch ook als hij voer inkoopt.'

'Ik snap het probleem niet', zegt de voorzitter van Eko Holland over de prijsdiscussie. 'Je gaat toch geen sperziebonen voor 20 cent per kilo leveren. Dan moet je een keer nee zeggen. Ga niet onder de prijs van je collega door. En ja, wij zitten in een nichemarkt, dat maakt het anders. We hebben minder concurrentie. Maar we nemen ook geen leden aan als er geen afzet voor hun melk is.'

Blokkades distributiecentra

Cruijsen is kritisch op de blokkades van distributiecentra. 'Het heeft volgens mij geen zin om bij de Jumbodirecteur op de stoep te gaan staan om om meer geld te vragen. Het zijn toch meestal de coöperaties die de afspraken maken. Kijk in de spiegel. Vaak ligt het aan jezelf.'

Ophef over 'coronaboete' Albert Heijn

De opname van een vermeende 'coronaboete' in nieuwe leveringsvoorwaarden van Albert Heijn deed deze week veel stof opwaaien. Is hier geen sprake van oneerlijke handelspraktijken, vraagt CDA-Kamerlid Jaco Geurts zich af.

Het Financieele Dagblad maakte deze week melding van de 'coronaboete'. De zakenkrant had inzage in nieuwe leveringsvoorwaarden van Albert Heijn. De supermarktketen sluit epidemieën en pandemieën uit als overmachtssituatie. Ook mogen overheidsmaatregelen zoals een avondklok niet als excuus dienen voor onvoldoende levering.

De supermarktketen legt leveranciers een boete op als zij door corona minder goederen leveren dan besteld. Albert Heijn schrijft in een toelichting dat er wel rekening wordt gehouden met bijzondere omstandigheden en overmachtssituaties.

Kamervragen

Geurts heeft hierover Kamervragen gesteld. Hij wil van landbouwminister Carola Schouten weten of de handelwijze van Albert Heijn botst met de Wet oneerlijke handelspraktijken.

Albert Heijn publiceerde een aanvullende schriftelijke toelichting op de kwestie. Daarin staat dat de retailer met een aantal leveranciers onderhandelt over nieuwe contractuele afspraken. Volgens het bedrijf kunnen voorwaarden per leverancier verschillen. De supermarktketen stelt afgelopen jaar soepel te zijn omgegaan met leveringsvoorwaarden en dat blijft zij doen bij overmachtssituaties.

'Coöperatie blijft het beste model'

De oer-Hollandse coöperatie is nog altijd het meest geschikte model voor boeren en tuinders om hun krachten te bundelen, zegt Jos Bijman, expert in coöperaties en producentenorganisaties aan Wageningen University & Research. Ook in de groeiende korte keten is coöperatieve samenwerking populair.

Volgens Bijman is er geen eenduidige bewijs dat een boer of tuinder in een ketenconcept per se beter af is. 'Voordeel is wel dat door dichter op de consument te zitten, de waardering toeneemt en daar word je niet slechter van.'

De EU geeft producentenorganisaties meer vrijheid. Kunnen boeren hiervan profiteren?

'Daarmee richt de EU zich toch meer op boeren in Oost-Europa die nog slecht zijn verenigd. De EU verlangt dat alle producten dan via die organisaties worden afgezet en dat moet ook worden geregistreerd. Niet iedereen wil zich daaraan binden. Voor grote tuinders is dat niet interessant. Die zouden in hun eigen marktstrategie worden beperkt.'

Kun je wel afspraken vastleggen in een producentenorganisatie?

Ja, maar dat is een ander model, als vervanging van de oude productschappen. Daarmee kun je bijvoorbeeld sectorbrede afspraken maken over verduurzaming of kwaliteit. Dat gaat niet over het gezamenlijk verhandelen van producten.'

Coöperaties zijn dus het meest geschikt voor een krachtenbundeling?

'Absoluut. In Nederland hebben we veel ervaring met coöperaties. Onze adviseurs en fiscalisten zijn daarop ingesteld. Ook de overheid noemt de coöperatie het beste model. Die is eenvoudig op te zetten en hoeft niet groot te zijn. In de korte keten zie je daarin ook een klein aantal bedrijven samenwerken. Bijvoorbeeld in de lokale afzet van producten.

'Coöperaties winnen aan populariteit. Je ziet ze in de zorg, bij energieaanbieders en er zijn gebiedscoöperaties. Ook voor boeren en tuinders die duurzame producten willen vermarkten, is een coöperatie een mooi middel. Er spreekt onderling vertrouwen van uit en dat is een belangrijk signaal naar buiten toe.'

Wat is de invloed van de exportmarkt op samenwerkingsverbanden?

'Als je voor de export produceert, dan is de markt anoniem. Die markt is voor Nederlandse boeren groot. Het is maar voor een beperkt aantal boeren gegeven om direct zaken te doen met retailers. Ook dan heeft de marktprijs invloed op de prijs die zij kunnen uitonderhandelen, want daar kijken retailers naar.

'Het is niet makkelijk om hogere kosten vergoed te krijgen, maar gezamenlijk is wel de beste manier. Verduurzamen is een proces dat je niet alleen, maar collectief doet.'

Speelt deze ontwikkeling ook internationaal?

'Ja. Tien jaar geleden zag ik in Oostenrijk al een Spar-supermarkt adverteren met producten van lokale boeren. Dergelijke samenwerkingsverbanden zie je nu overal.'