Schouten: 'Ik wil voorkomen dat er straks weer voor boeren wordt besloten'

De behandeling in de Eerste Kamer van het wetsvoorstel Stikstofreductie en natuurverbetering – in de volksmond de stikstofwet – is een belangrijke klus voor de demissionaire minister. De Senaat besloot de wetsbehandeling niet controversieel te verklaren, waardoor het debat dat staat gepland voor begin maart gewoon doorgaat.

Anders komen we straks weer in een situatie dat er geen andere keuze meer is

Carola Schouten, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

Op voorhand lijkt Schouten in de Senaat te kunnen rekenen op een meerderheid. Maar diverse partijen binnen en buiten de politiek proberen via de Eerste Kamer nog veranderingen aan te brengen in het wetsvoorstel.

Wat verwacht u van het debat in de Eerste Kamer?

'Ik hoop op een inhoudelijk debat waarin we met elkaar kunnen zoeken naar de dilemma's in dit dossier en wat de oplossingsrichtingen daarvoor zijn. Bij stikstof speelt de vraag wat we allemaal willen in dit land en hoe we dat mogelijk maken. Dat betekent wel dat we dingen anders moeten gaan doen. Dat geldt niet alleen voor de landbouw, maar ook voor sectoren als mobiliteit en industrie. Iedereen heeft een bijdrage te leveren aan de oplossing van het stikstofprobleem.

'Er komt een nieuwe Kamer en een nieuw kabinet, maar één ding staat vast: het stikstofdossier ligt er en gaat niet weg. Het is geen kwestie van of we er iets mee willen ja of nee. We moeten er wat mee. Dat weten we sinds de uitspraak van de Raad van State. Hoe langer dit duurt, hoe groter de opgave gaat worden.

'Als we nu niks doen, zal het steeds zwaarder worden om ons aan te passen aan die nieuwe realiteit. We weten dat voor die aanpassing tijd nodig is. Ik hoop echt dat we die tijd met deze wet kunnen creëren.'

Wat zijn de belangrijkste punten uit de wet waar boeren baat bij gaan hebben de komende jaren?

'We zien op dit moment dat er veel onzekerheid is bij de Programma Aanpak Stikstof (PAS)-melders. Die vragen zich af of ze straks allerlei handhavingsverzoeken over zich heen krijgen. Dat is een terechte zorg die ook politiek wordt gevoeld.

'Ik heb toegezegd dat we het gaan legaliseren, dat staat ook zo in de wet. Deze wet is ook nodig op het moment dat er handhavingsverzoeken komen. Er is stikstofruimte nodig om de PAS-melders te legaliseren.'

Moeten daarvoor de gebiedsgerichte processen op gang komen?

'Ja, dus het is niet zomaar in een paar weken geregeld. Daar moeten we reëel in zijn. Als de wet straks wordt aangenomen in de Eerste Kamer, geeft dat ook zekerheid aan al die boeren die onder de PAS-melders vallen.

'Tegelijkertijd zitten er in de wet maatregelen waarbij de landbouw kan helpen aan de oplossing van het stikstofprobleem, zoals meer weidegang en het uitrijden van mest die is verdund met water. Daar voeren we intensieve gesprekken over met alle landbouwpartijen. Wij willen echt samen met de sector dit pad inslaan. Dat er wat gaat gebeuren staat vast. En dat kun je dan maar beter met elkaar bedenken dan dat het voor je wordt bedacht.

'Hierbij dus ook de oproep aan de landbouwpartijen om mee te blijven denken. Anders zit je straks in de situatie dat er maatregelen komen die niet goed passen bij of werkbaar zijn op het bedrijf. En dan is het mogelijk al te laat.'

Voor een deel van de sector voelt het alsof u tegenover hen staat.

'Toen ik aantrad als minister zag ik bij veel boeren de pijn over de manier waarop de fosfaatproblematiek was aangepakt. Ze hadden het gevoel dat het over hen heen was gekomen. Dat had een grote impact, waarbij ze zelf weinig andere opties hadden. We moeten nu dus tijdig de goede maatregelen nemen om niet weer in zo'n situatie te komen.

'In de landbouw duren veranderingsprocessen wel tien jaar of langer. Houvast en perspectief zijn nodig. Het kabinet heeft een kringloopvisie neergelegd waar we naartoe moeten. Dat was overigens geen opdracht uit het regeerakkoord. Maar ik vind dat de landbouw geen speelbal kan zijn van zaken die op het allerlaatste moment op de sector afkomen, waardoor boeren de bedrijfsvoering in één keer moeten omgooien.

'Mijn intentie is te zorgen dat wij een vitale landbouw houden in dit land. Maar dat kan alleen als je zorgt dat er veranderingen komen waardoor de landbouw ook met minder emissies door kan gaan.'

Tekst gaat verder onder kader.

Wat voorziet u wanneer de stikstofaanpak niet op gang komt?

'Er liggen heel veel dossiers bij de boer op het erf. Neem bijvoorbeeld de klimaatopgave en het waterdossier. De doelen in de Kaderrichtlijn Water moeten in 2027 al zijn behaald. Dat is dichtbij. Er moeten nu echt stappen worden gezet om te voorkomen dat we straks niet weer hard tegen een muur aanlopen. Dat we niet weer, ik durf wel 'een trauma' te zeggen, oplopen zoals bij fosfaat is gebeurd. Toen waren er op het allerlaatst geen andere mogelijkheden meer om het anders op te lossen.

'Ik heb toen gezocht naar oplossingen voor knelgevallen, maar die waren er niet zonder een nog hogere generieke korting. Dat gevaar zit ook in het stikstofdossier.

'We nemen maatregelen op het gebied van mest en voer en stimuleren andere manieren van boeren. Als we daar nu niet mee beginnen en weer te lang wachten, komen we over een paar jaar in een situatie terecht dat er geen andere keuze meer is. Er wordt dan weer voor boeren besloten. Die situatie wil ik voorkomen.'

Want dan is er geen andere keuze meer dan volumemaatregelen?

'Welke optie je dan ook hebt, die wordt niet beter dan de opties die er nu liggen met dit wetsvoorstel. Want de tijd wordt krapper om het te gaan halen. De maatschappij heeft ook sterke opvattingen over wat de landbouw moet gaan doen. We komen dan nog veel meer tegenover elkaar te staan. Dat hebben we in de afgelopen tijd helaas ook gezien.'

Biedt uw wetsvoorstel boeren voldoende tijd om zich aan te passen?

'Het is mijn diepste overtuiging dat we nu de tijd en de mogelijkheden hebben om maatregelen te nemen. Het pakket loopt tot 2030. In eerste instantie vragen die maatregelen best wat aanpassingen, maar ze bieden ook de kans op een toekomst voor de boer waarin hij ook weer maatschappelijk wordt gewaardeerd en verder kan met het bedrijf.

Bent u er genoeg in geslaagd die verandering al op gang te brengen?

'Ja. Er zijn al veel boeren die zoeken naar die nieuwe mogelijkheden. Het beeld dat soms in de media wordt geschetst dat boeren niks willen, stoort mij nogal. Ik kom echt andere boeren tegen. Een voorbeeld zijn de ondernemers rond de Nieuwkoopse Plassen die zelf een plan van aanpak hebben gemaakt om hun stikstofuitstoot te verminderen.

Tekst gaat verder onder video van het vraaggesprek met minister Schouten.

'Naast een omschakelprogramma om boeren door de eerste fase van de transitie te helpen, komt er een subsidiemodule voor het testen van innovaties. Aan de ene kant kun je zeggen dat die stikstofwet belemmerend werkt, maar aan de andere kant zie ik dat op veel plekken wordt nagedacht over hoe we verder kunnen. Dat is misschien niet altijd zichtbaar, maar het gebeurt wel.

'We hebben nu de financiële mogelijkheden. De begroting van het ministerie is in 3,5 jaar tijd verdubbeld. Juist omdat ik voor die ondersteuning heb geijverd, want je kunt van een boer niet alleen maar vragen.'

Op verzoek van de Tweede Kamer moet er een landbouwakkoord worden gesloten. Welke opdracht geeft u daarbij mee aan het volgende kabinet?

'Dat wordt niet alleen een akkoord tussen de boer en de overheid. Ook andere partijen die een schakel van de keten in handen hebben, moeten zich daarbij aansluiten. Zij hebben een belangrijke troef in handen voor een duurzaam verdienmodel voor de boer. Het is belangrijk dat alle partijen bij het akkoord worden betrokken.

'Het landbouwakkoord kan de basis leggen voor wat er in het regeerakkoord komt over het landbouwbeleid.'

Wat geeft u aan uw opvolger mee?

'Richt je op de toekomst van de boer en het verdienmodel dat daarbij nodig is. Die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We vragen steeds meer van boeren, maar financieel gezien zitten zij nog vast in een systeem van steeds meer produceren tegen zo laag mogelijke kosten. En als er dan meer wordt verdiend, slaat die winst ergens anders in de keten neer.

'De politiek en alle partijen binnen de keten zullen de vraag moeten stellen hoe zij het verdienvermogen van de boer kunnen verbeteren. Want dat is noodzakelijk bij de opgave die we van ze vragen.'