Vrees voor nieuwe toeslagenaffaire bij NVWA

De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) vormt al sinds de oprichting in 2012 een Haags pijndossier. Bij het samenvoegen van de Voedsel en Warenautoriteit (VWA), de Algemene Inspectiedienst (AID) en de Plantenziektenkundige Dienst (PD) rekende het toenmalige kabinet-Balkende IV op een jaarlijkse besparing van 50 miljoen euro.

Opeenvolgende reorganisaties, gedreven door de politieke drang naar een kleinere overheid, kostenbesparingen en een afgeblazen ICT-project – kosten 95 miljoen euro – hebben de NVWA-organisatie danig verzwakt. Het disfunctioneren van de dienst kwam onder meer aan het licht door de I&R-affaire – te groot opgeblazen – en het fipronil-schandaal – te laat reageren op tips.

Roerige geschiedenis

De roerige geschiedenis van de dienst deed GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet deze week tijdens een Kamerdebat verzuchten dat het wel erg vaak over de NVWA gaat: 'Een uitvoeringsorganisatie zou geruisloos moeten werken.'

In de afgelopen jaren zijn er verschillende onderzoeken verricht naar de bedrijfscultuur en het functioneren van de NVWA. Zo stelde onderzoeksbureau Deloitte in november vorig jaar al dat capaciteitstekorten bij de dienst ertoe leiden dat het bij 100 van de 152 toezichtstaken tekortschiet.

Ongewenste focus op veehouderij

Dergelijke onderzoeksresultaten geven zowel de linker- als rechter vleugel in de Kamer munitie. GroenLinks, D66 en SP ageren tegen het geringe aantal controles op mest, gewasbescherming en dierziekten. VVD, CDA en SGP zien een ongewenste focus op de veehouderij.

Een onderzoek naar de bedrijfscultuur binnen de dienst legt grote conflicten bloot. Zo zou er binnen het domein veehouderij sprake zijn van een verziekte werksfeer, mede veroorzaakt door de dubbele pet die de inspectie- en controledienst draagt.

Spanningen

De ene NVWA'er verricht een betaalde dienst voor een bedrijf – een keuring –, terwijl zijn collega een boete uitschrijft voor een overtreding. Dit leidt tot spanningen tussen de NVWA-teams, waarbij collega's elkaar verwijten 'de veehouderij kapot te willen maken', zo quoten Kamerleden een van de rapportages.

De bevindingen van de onafhankelijke onderzoekers schetsen volgens CDA-Kamerlid Jaco Geurts 'een ontluisterend beeld'. Hij heeft grote twijfels over de aansturing van de NVWA. D66-Kamerlid Tjeerd De Groot ziet een dienst die 'klem zit tussen een te groot takenpakket, een gebrek aan mensen en het economische belang'.

Angstcultuur en intimidatie

PVV-Kamerlid Dion Graus wil dat de politiek NVWA-werknemers die naar politiek en media verklaren over het disfunctioneren van de dienst in bescherming worden genomen. Frank Wassenberg (Partij voor de Dieren) heeft het over een 'angstcultuur en intimidatie', waarbij lastige medewerkers 'het veld moeten ruimen'.

Verschillende partijen suggereren dat het misschien beter is de dienst weer op te splitsen en onder te brengen bij andere ministeries. Nu valt de NVWA onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, maar ook het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is opdrachtgever. SP-Kamerlid Frank Futselaar lijkt dit een goede oplossing te vinden want hij vreest dat de NVWA 'niet nog een reorganisatie aankan'.

Vergelijking met toeslagenaffaire

SGP-Kamerlid Roelof Bisschop verwees tijdens het debat naar de handhaving van het fosfaatstelsel. Hij ziet hierin door het ontbreken van een toereikende knelgevallenregeling een 'grof onrecht'. Hij maakt een vergelijking met de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Ook daarbij vingen klagers bot bij de rechter, omdat er naar de regel van de wet werd gehandeld. 'Hoe voorkomen we een nieuw drama?' vroeg Bisschop zich af.

De vergelijking met de toeslagenaffaire wordt ondersteund door veehandelaar Peter Bruintjes. Hij nam naar aanleiding van het NVWA-debat in de Tweede Kamer contact op met de redactie van Nieuwe Oogst. Bruintjes heeft al veel conflicten met de toezichthouder uitgevochten. 'Het toezicht en de uitvoering van werkzaamheden van NVWA-ambtenaren is niet uniform en derhalve voor het bedrijfsleven (handel/slachterijen) een bron van ergernis. Het brengt bedrijven aan de rand van het ravijn, zo niet in het ravijn.'

Slachtlijnen stilleggen

Bruintjes rept telefonisch over NVWA-veeartsen die ten onrechte slachtlijnen stilleggen of het slachttempo halveren. 'Dat kost duizenden euro's per dag. Dat kunnen kleine slachterijen niet opbrengen en die dreigen daardoor over de kop gaan. In het noorden van het land zijn al bijna geen slachterijen meer over.'

Zelf heeft Bruintjes over de jaren 'enkele tonnen' aan boetes moeten betalen aan de NVWA. Hij ergert zich aan de ondeskundigheid waarmee die worden uitgeschreven. 'Wij brengen uitgemolken geiten naar de slacht. Die hebben soms heel grote uiers. Het komt weleens voor dat ze een nacht moeten wachten op de slacht. Zo'n NVWA-veearts eist dan dat ze worden gemolken, maar dat heeft geen enkele zin. Is het de volgende dag niet gebeurd, dan schrijven ze een rapportje.'

Kennis verdwijnt

In de loop der jaren heeft de veehandelaar veel kennis zien verdwijnen. 'Twee veeartsen met gezamenlijk 80 jaar ervaring stapten op en worden vervangen door pas afgestuurde en onervaren veeartsen. Die hebben vaak een andere, meer linkse, kijk op het slachtproces. Als je dieren wilt knuffelen, hadden ze poezendokter moeten worden. Nu lopen ze ondernemers voor de voeten.'

Minister Schouten erkent tijdens het debat ruiterlijk dat het niet goed gaat bij de NVWA. Zij legt de schuld bij bezuinigingen en effciencyopgaven die opeenvolgende kabinetten de dienst oplegden. 'Er is steeds meer druk ervaren door werknemers. De signalen dat taken en middelen niet meer in balans zijn met elkaar zijn onvoldoende gehoord.'

Stapsgewijze aanpak

De bewindsvrouw heeft samen met de nieuwe leiding van de NVWA een stapsgewijze aanpak ingezet om de problemen te verhelpen. Ze spreekt daarbij van 'beheersbare stappen die de fundamentele problematiek' moeten aanpakken. 'De urgentie voel ik, maar het proces is gebaat bij zorgvuldigheid', aldus Schouten.

Onderdeel van die aanpak betreft ook een herziening van de retributietarieven van de NVWA. Die worden hangende dat onderzoek dit jaar niet verhoogd, zegde de minister toe.

Onafhankelijk meldpunt

Om te voorkomen dat er binnen de inspectie- en controledienst een schandaal als de toeslagenaffaire aan het licht komt, opent Schouten een onafhankelijk meldpunt voor alle LNV-medewerkers. Zij wil daarmee recht doen aan de signalen die zijn afgegeven. Zij wil daarmee borgen dat de 'menselijke maat' niet uit het oog wordt verloren.

Ook veehandelaar Bruintjes wil dat de menselijke maat terugkomt bij de NVWA. 'Ze moeten er zijn, net als de politie, maar ze vergeten dat ze onderdeel zijn van de keten, waar ook boeren, handelaren, slachterijen en supermarkten deel van uitmaken. Het vertrouwen in de NVWA is weg. Als ze zo doorgaan, is er over vijf jaar niets over van de Nederlandse veehandel. Ze moeten beleid maken waar overheid en bedrijfsleven wat aan elkaar hebben en niet alleen hun eigen belang afdwingen.'

Advies

Het nieuwe kabinet zal de herstelwerkzaamheden aan de NVWA moeten voortzetten. Richting de formatie wil Schouten met een advies komen over de toekomst van de dienst. Voordat de inspecteurs en controleurs 'geruisloos' hun werk kunnen doen, zullen er nog wel meer Kamerdebatten over dit onderwerp plaatsvinden.