Fries veen moet natter, plan schiet voor landbouw tekort

Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten komen met een nieuwe veenweidevisie omdat de visie van 2015 niet meer voldoet aan afspraken die sindsdien zijn gemaakt, waaronder het landelijke klimaatakkoord die voor de veenweidegebieden 1 megaton CO2-reductie voorschrijft. Provincie Fryslân wil 40 procent van deze 1 megaton CO2 voor haar rekening nemen en dus per 2030 0,4 megaton CO2-reductie hebben bereikt.

Met de nieuwe veenweideaanpak moet bovendien de bodemdaling zijn verminderd met gemiddeld 0,2 centimeter per jaar. Gemiddeld daalt de bodem door veenoxidatie nu jaarlijks zo'n 1 centimeter. Andere ambities van de overheden voor 2030 zijn een duurzaam perspectief voor de landbouw en een waterrobuust en klimaatbestendig watersysteem.

In twee ontwikkelgebieden Aldeboarn/De Deelen en Hege Warren wordt een start gemaakt. In vier andere gebieden Idzegea, Brekkenpolder, Groote Veenpolder en Grouster Leechlân willen de overheden aan de slag als er voldoende geld voor is. 'We gaan niet aan het werk als er geen geld is voor het gebied', beklemtoonde gedeputeerde Douwe Hoogland (PvdA).

Kosten geschat op 550 miljoen euro

De kosten van deze veenweideaanpak worden geschat op 550 miljoen euro. Verreweg het grootste gedeelte hiervan, 417 miljoen euro, wordt gebruikt voor de landbouw, bijvoorbeeld bij het afwaarderen van grond en het compenseren van opbrengstverliezen. De kosten voor aanpassing van de waterhuishouding worden op 102 miljoen euro geraamd.

Tot en met 2023 is er 67 miljoen euro beschikbaar. Door de veenweidedoelen te koppelen met andere doelen, zoals de stiktofaanpak, het versterken van biodiversiteit, bosstrategie en de ontwikkeling van circulaire landbouw, hopen de overheden op medefinanciering. Verder gaan ze aankloppen in Brussel voor Europees geld. Private investeerders, bijvoorbeeld banken, worden benaderd om te investeren in duurzame ontwikkelingen in het Friese veenweidegebied.

In gebieden met met een veenweidepakket van meer dan 80 centimeter en een kleidek dunner dan 40 centimeter worden het eerste maatregelen genomen. De verwachting is dat hier de meeste winst is te behalen als het gaat om CO2-reductie en het verminderen van de bodemdaling. In deze gebieden verwachten ze door aanpassingen in het peilbeheer en grondgebruik in 2030 een CO2-reductie van 0,25 megaton ten opzichte van 2020 te realiseren en een beperking van de bodemdaling met gemiddeld 0,2 centimeter.

'Boeren niet verzuipen'

Volgens bestuurder Jan van Weperen van Wetterskip Fryslân zijn maatregelen in het veenweidegebied hard nodig. 'De maatschappelijke opgave weegt dermate zwaar dat het noodzakelijk is om aan de slag te gaan. Als we niets doen, verliezen we de controle op het water. Niets doen is dus geen optie.' Dat houdt niet in dat de overheden de boeren willen laten verzuipen, stelt Van Weperen. 'Allesbehalve', gaf hij aan.

De verhoging van het peil naar gemiddeld 40 centimeter onder maaiveld is geen 'wet van Meden en Perzen'. Via flexibel peilbeheer, de haklam-methode, hoger als het kan, lager als het moet, en boeren meten water dat moet worden onderzocht. 'We weten nog lang niet alles. Het is een exercitie met grondgebruikers. Dat moet er eentje zijn van hoor en wederhoor.'

Complexe opgaven

Het veenweidegebied staat voor grote en complexe opgaven, vindt ook gedeputeerde Douwe Hoogland. Daarbij willen de overheden de landbouw een goed toekomstperspectief bieden. 'Dat menen we uit de grond van ons hart. Maar we moeten wel een scope hebben.'

Er zijn volgens Hoogland ook voordelen te behalen voor de landbouw, zoals een goede verkavelingssituatie, het tegengaan van verdroging van veen, maar ook de muizenproblematiek kan door de veenweidepak misschien worden verminderd.

'Maatregelen hebben nauwelijks effect'

Het veenweideplan schiet op veel punten nog tekort, vindt Geart Benedictus, voorzitter van de zeven landbouwpartijen. 'We willen voldoen aan de maatschappelijke opgave, maar niet ten koste van alles.'

Zo vindt Benedictus het 'onbegrijpelijk' dat moerige gronden met minder dan 80 centimeter veen en klei-op-veengronden met meer dan 40 centimeter klei nog steeds in de veenweideopgave zitten. Uit onderzoek weten we dat peilmaatregelen op dit soort gronden nauwelijks effect hebben. Bovendien maken moerige gronden geen deel uit van het klimaatakkoord voor de veenweide, stellen de partijen.

Te weinig geld

Daarbij stoort het LTO Noord, Agrarische Jongeren Friesland, Federatie van Polderbelangen Friesland, Nederlandse Melkveehouders Vakbond, Feriening Biologyske Boeren Fryslân, samenwerkende agrarische collectieven Fryslân en Het Friesch Grondbezit dat er veel te weinig geld is voor de aanpak. Benedictus adviseerde de overheden dan ook om het programma op te knippen. 'Maak er geen megaproject van. Vaak pakken overheidsprojecten veel duurder uit. Dat zagen we ook bij de nieuwe rondweg om Groningen.'

In 2026 besluiten de overheden welke maatregelen ze in de overige gebieden gaan nemen om de ambitie van 0,4 megaton in 2030 te kunnen realiseren.

Ter inzage

Het conceptplan ligt vanaf donderdag ter inzage. In mei volgend jaar besluiten het algemeen bestuur van Wetterskip Fryslân en de Friese Provinciale Staten over het veenweideprogramma 2021-2030 'Foarút mei de Fryske Feangreiden' (Vooruit met de Friese Veenweiden).