Sovon: 'Populatie boerenlandvogels weinig rooskleurig'

De nieuwe 'Boerenlandvogelbalans' van Sovon laat zien dat populatie vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, van 1990 tot en met 2019 met bijna 70 procent is afgenomen. Vogels die op erven en in struweel in het buitengebied broeden, zijn nagenoeg stabiel gebleven.

Het totaalbeeld van de gegevens van 26 soorten die vooral in het boerenland voorkomen, is volgens onderzoeker Erik Kleyheeg van Sovon weinig rooskleurig. 'We zien niet alleen een achteruitgang in de aantallen, ook de verspreiding wordt minder. Bovendien loopt het nest- en broedsucces terug.'

Vrijwilligers van de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en LandschappenNL controleren jaarlijks nesten van vogels in het open boerenland. Het gaat voornamelijk om de kievit, grutto, tureluur en scholekster. 'In Fryslân hebben de grutto en andere weidevogels het zwaar', vat Inge van der Zee van de BFVW samen. 'Diepteontwatering, monocultuur en de vele aanwezige roofdieren zorgen ervoor dat er te weinig kuikens uitvliegen'.

De gegevens laten zien dat het nestsucces ten opzichte van 2012 sterk is gedaald. Het overgrote deel van de nestverliezen wordt toegeschreven aan predatie. Voor een verbetering van de vogelstand moeten voldoende eieren uitkomen. Minstens zo belangrijk is dat deze kuikens vervolgens overleven. Maar uit tellingen blijkt een gestage daling van die kuikenoverleving.

Predatie en nestverlating

Op percelen waar nesten worden beschermd tegen landbouwwerkzaamheden is predatie vrijwel altijd de belangrijkste oorzaak van nestverlies. De belangrijkste andere oorzaak is verlating van het nest. Dit kan allerlei redenen hebben, waaronder ook verstoring door mensen. De directe aanleiding wordt meestal niet duidelijk.

Slechts een klein deel van de nestverliezen komt op het conto van vertrapping door vee. Landbouwwerkzaamheden hebben ook een bescheiden effect op de nestverliezen, maar deze getallen zijn gebaseerd op nesten die hier actief tegen worden beschermd.

Op agrarische percelen waar geen nestbescherming plaatsvindt, heeft landbewerking een groter effect op het nestsucces. Zonder de inzet van vrijwilligers zou het uitkomstsucces van weidevogelnesten in agrarisch gebied dus nog lager zijn

Erf- en struweelvogels stabiel

De groep erf- en struweelvogels geeft een wisselend beeld weer, dat per saldo stabiel is sinds 1990. Toch kromp het areaal van deze soorten ook met gemiddeld 3,8 procent. Dit komt voor een belangrijk deel op het conto van de zomertortel, waarvan het verspreidingsgebied met 68 procent dramatisch is afgenomen. Ook de grote lijster verkeert in zwaar weer en werd in 19 procent minder atlasblokken aangetroffen.

Opvallend is dat in deze soortgroep grote contrasten te zien zijn. Het verspreidingsgebied van de roodborsttapuit nam bijvoorbeeld spectaculair toe met 80 procent. En ook de putter doet het recent heel goed met een toename van 36 procent.

Initiatiefnota

Kamerlid Maurits von Martels (CDA) vindt dat de ontwikkeling van de afgelopen dertig jaar aangeeft dat het huidige vogelbeheer niet werkt. Hij heeft daarom een initiatiefnota ingediend om het tij te keren. 'Met deze initiatiefnota doen wij verschillende voorstellen zodat het kabinet werk gaat maken van het verbeteren van het weidevogelbeheer in ons land.' Het plan van Von Martels telt drie speerpunten: weidevogelgebieden, landbouw en predatorenbeheer.

Door gebrek aan geschikte leefgebieden en voedsel zal de dalende trend van de weidevogelpopulatie zich blijven voortzetten, schrijft Von Martels in zijn nota. Om geschikt leefgebied te creëren, zijn fysieke maatregelen van belang. Hij stelt daarom voor om extra budget vrij te maken voor het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) met als bestemming weidevogelbeheer. Via het extra budget voor beheer door boeren kunnen collectieven zich inzetten voor meer geschikt leefgebied.

Vogelgestuurd maaien

Verder stelt Von Martels voor dat eigenaren van het boerenland worden gestimuleerd om vogelgestuurd te maaien. Dit moet gebeuren door het verspreiden van meer kennis over de bijbehorende subsidies en hoe een boer dit in zijn eigen bedrijfsvoering kan integreren. Om grondeigenaren meer zekerheid te bieden, is het belangrijk om afspraken vast te leggen voor de lange termijn. De initiatiefnemer stelt daarom voor om langere beheerscontracten te ontwikkelen

Predatoren als de steenmarter en de vos dragen bij aan een aanzienlijke achteruitgang van de weidevogelpopulatie, zegt de CDA'er. Hij stelt daarom voor om de steenmarter op de landelijke vrijstellingslijst te plaatsen en de landelijke vrijstelling van de vos uit te breiden naar de gehele dag en nacht. Ten slotte wil Von Martels de predatiedruk van huiskatten en verwilderde katten verlagen.

Nu de initiatiefnota is ingediend ligt de bal bij het kabinet. Het zal met een reactie op het plan moeten komen, waarna een debat mogelijk is.

Zoogdieren ook in de knel

Uit de herziene Rode lijst van de Nederlandse zoogdieren, vastgesteld door het ministerie van LNV, blijkt dat met name boerenlandzoogdieren achteruitgaan. Elf van de zestien soorten op de Rode lijst is gebonden aan het agrarisch gebied. Het gaat om de haas, het konijn, de eikelmuis, de hamster, de hazelmuis, de veldspitsmuis, de wezel, de hermelijn, de bunzing, de ingekorven vleermuis en de laatvlieger.

De Zoogdiervereniging noemt de achteruitgang van zoogdieren op het boerenland zeer alarmerend. De aantallen konijnen en hazen zijn sinds 1950 met 60 tot 70 procent geslonken. Het aantal egels en eekhoorns is in de laatste tien jaar met tientallen procenten afgenomen. Ook met onder andere de wezel, de hermelijn, de bunzing en sommige soorten muizen gaat het niet goed. De vereniging noemt het daarom noodzakelijk om anders om te gaan met agrarisch gebied.

Jagersvereniging kritisch

De Nederlandse Jagersvereniging is kritisch op de Rode Lijst. De organisatie stelt dat het ministerie zich baseertop een adviesrapport van de Zoogdiervereniging. Een deel van dat adviesrapport is gebaseerd op gebrekkige waarnemingen, waardoor soorten zoals de haas en het konijn onterecht op de Rode Lijst geplaatst zijn. Dit zijn soorten die in de perceptie van de Jagersvereniging helemaal niet onder druk staan.

De Jagersvereniging roept op tot het instellen van een Autoriteit Faunagegevens die alle tellingen van in het wild levende diersoorten reguleert, de belangrijkste tellingen controleert en er voor zorgt dat alle beschikbare telgegevens gebruikt worden.