Kabinet kan regio's niet passeren bij herinrichting

De nationale opgaven die er liggen op het gebied van woningbouw, klimaatadaptatie (droogte), verduurzaming landbouw, versterking natuur en energietransitie leiden ertoe dat de inrichting van ons land de komende dertig jaar ingrijpend zal veranderen. Met de Novi die loopt tot 2050 geeft het kabinet richting aan dat proces.

'Nederland gaat er anders uitzien', zegt minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken die 24 september met de Tweede Kamer debatteerde over de Novi. 'We willen dat er knopen worden doorgehakt. Als dat lokaal niet gebeurt, gaan we dat besluit hier nemen.'

Het is voor het eerst in een decennia dat het kabinet de aansturing over de ruimtelijke ordening van Nederland weer enigszins centraliseert. Voorheen lag die verantwoordelijkheid bij het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (Vrom) dat in 2010 werd opgeheven. De ministeries van Infrastructuur en Milieu, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Economische Zaken en Landbouw en Natuur namen de taken over.

Grote bevoegdheid

Bij het afgeven van vergunning voor onder meer nieuwe bouw-, natuur- en energieprojecten hebben lagere overheden als provincies en gemeenten een grote bevoegdheid. Bovendien hebben zij in het Klimaatakkoord een eigen decentrale opdracht gekregen in de energietransitie.

De Tweede Kamer is voorstander van een centrale regie op de herinrichting van ons land. Wel vragen Kamerleden zich af of de regering daarvoor genoeg slagkracht in huis heeft, want aan de zeggenschap van de lagere overheden wil Ollongren niet tornen. 'Decentrale bevoegdheden worden niet gecentraliseerd.'

Hoe zit het met de slagkracht, wilde William Moorlag (PvdA) daarom weten. Julius Terpstra (CDA) maakt zich zorgen over de daadkracht bij de woningbouw en Laura Bromet (GroenLinks) vindt veel in de Novi vrijblijvend en vaag. Het zijn vooral 'veel mooie woorden', oordeelde Henk van Gerven (SP).

Stok achter de deur

Met de Novi als stok achter de deur wil het kabinet de regie houden over de herinrichting van Nederland. De uitwerking gebeurt in overleg met provincie, gemeenten en waterschappen, benadrukte Ollongren. Dat is volgens haar ook belangrijk voor het draagvlak. 'Het is een goede middenweg.'

Er is in de Novi ruimte voor lokale en regionale wensen. Maar wanneer regio's te vaak kiezen voor een en dezelfde oplossing, dreigt alsnog een monotoon landschap. Het Rijk zal gaan monitoren of bepaalde belangen te veel of te weinig meewegen, belooft de bewindsvrouw. 'Nationale keuzes zijn richtinggevend voor medeoverheden om mee aan de slag te gaan.'

Tijdens het Novi-debat in de Tweede Kamer viel de term 'natuur' vaker dan 'landbouw'. De vrees dat het vooral de natuur is die door alle opgaven in de knel komt, leeft er breed. Een van de uitgangspunten in de Novi is het toevoegen van landschapskwaliteit. De minister wijst naar bestaande programma's, zoals Natuurnetwerk Nederland, het Natuurpact en de investeringen in natuurherstel in de stikstofaanpak die daarvoor als leidraad dienen.

Prioriteit voedselproductie

LTO Nederland is blij dat de voedselproductie en de ontwikkeling van het platteland in de Novi veel prioriteit krijgen. De belangenorganisatie waarschuwt er wel voor dat ruimteclaims voor woningbouw, natuur- en economische ontwikkeling en de klimaataanpak niet ten koste mag gaan van waardevolle landbouwgrond.

Bij de totstandkoming van de Novi heeft LTO gepleit voor een omgevingsbeleid met duurzaam perspectief voor ondernemers. De uitwerking daarvan schiet op enkele punten nog wel tekort, stelt Trienke Elshof, LTO-portefeuillehouder Ondernemen in een Gezonde Omgeving. Want boeren en tuinders hebben extra grond nodig voor maatschappelijke eisen op het gebied van bodembeheer, grondgebondenheid, weidegang en kringlooplandbouw.

'Die ruimte staat onder druk, tot zorg van boeren en tuinders én de maatschappij. De agrarische ruimte en het groene landschap moeten worden beschermd. De uitwerking daarvan schiet op enkele punten nog wel tekort', zegt Elshof.

De LTO-bestuurder verwijst naar herinrichtingstrajecten waarbij voornamelijk werd ingezet op de realisatie van meer natuur. Door gebrek aan aandacht voor de landbouw is de structuur in veel gebieden niet meer op orde. Dat belemmert boeren in die gebieden bij het inspelen op maatschappelijke eisen en ambities. Elshof vindt dat de Novi onvoldoende ingaat op de uitwerking van de benodigde structuurverbetering.