Lammeren blijven achter in groei door kobaltgebrek

Achtergrond Schapen Mariska Bloemberg-van der Hulst 02 jul 2020 om 09:41uur

Lammeren die achterblijven in groei, ondanks voldoende aanbod van voer, zouden weleens kunnen lijden aan een kobalt- en vitamine B12-gebrek. Opvallend is dat de dieren vaak afwijkend graasgedrag vertonen en hun kop door de afrastering steken of langs de slootkanten grazen.

Lammeren+blijven+achter+in+groei+door+kobaltgebrek

Een tekort aan kobalt of vitamine B12 komt volgens dierenarts Piet Vellema van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) vrij vaak voor. Maar om hoeveel lammeren het jaarlijks gaat, is niet bekend. 'Je ziet de aandoening vooral bij opgroeiende lammeren en het treedt op vanaf april.' Maar omdat de aandoening zich meestal heel geleidelijk ontwikkelt, valt het schapenhouders vaak pas enkele maanden later op.

Het gaat vooral om verminderde groei, verhoogde uitval, dorre vachten, traag en suf zijn en achterblijven bij het opjagen. Vellema: 'Soms zie je fotosensibiliteit, dat is overgevoeligheid voor zonlicht. Dit beeld is erg alarmerend voor de schapenhouder, omdat het dier plotseling doodziek is.'

Door de fotosensibiliteit kan het lam een dikke kop krijgen, met onder andere dikke en afhangende oren en gezwollen oogleden. Daardoor ziet het niets meer. In mildere gevallen zijn traanstrepen onder de ogen te zien.

Bij een tekort is een injectie met vitamine B12 nodig

Piet Vellema, dierenarts van GD

Aandoening laat opgemerkt

Doordat de aandoening vaak laat wordt opgemerkt, kan de schade fors oplopen. Naast de verhoogde uitval bestaat de schade vooral uit het veel langer moeten aanhouden van de lammeren voor ze op gewicht zijn.

Daarnaast valt het op dat lammeren een lagere weerstand hebben en gevoeliger zijn voor maag-darminfecties. 'In sommige koppels komt diarree voor, ze hebben meer last van inwendige parasieten', weet Vellema.

Een opvallend beeld bij een tekort aan kobalt en vitamine B12 is dat lammeren afwijkend grazen. Ze steken hun kop door de afrastering en vreten het gras langs de slootkanten weg, terwijl er in de wei goed gras staat. Deze langzamer groeiende grassen en kruiden bevatten vaak meer mineralen, zoals kobalt. Op die manier proberen ze hun tekorten te compenseren.

Vitamine B12 belangrijk voor energiestofwisseling

Schapen krijgen kobalt binnen via het voer of eventueel drinkwater. In de pens wordt uit kobalt vitamine B12 gemaakt. Deze vitamine speelt onder andere een belangrijke rol in de energiestofwisseling. Zonder vitamine B12 is de energievoorziening van een dier dus ernstig verstoord.

Een tekort kan ontstaan bij dieren die uitsluitend grazen op kobaltarme grond. 'Maar ook gronden met voldoende hoge kobaltgehalten kunnen leiden tot een tekort aan kobalt en vitamine B12', stelt Vellema.

Op kleigrond met een voldoende hoog kobaltgehalte tijdens het groeiseizoen, is het kobaltgehalte in het gras vaak lager dan gewenst. Een hoge zuurgraad, een hoog calciumgehalte van de grond en een goede drainage kunnen ervoor zorgen dat de plant onvoldoende kobalt bevat.

Minimale kobaltgehalte in grond

Het minimale kobaltgehalte in de grond dient volgens GD 0,30 milligram per kilo grond te zijn. En de referentiewaarde van het kobaltgehalte in het gras is >0,08 ppm.

Vanaf april ontstaat het tekort aan kobalt en vitamine B12. © Persbureau Noordoost

Het is lastig om een diagnose te stellen door lammeren puur op het oog te beoordelen. Meestal is bloedonderzoek nodig. Van enkele dieren worden dan het vitamine B12-gehalte en de leverenzymen bepaald. Hier kan de schapenhouder ook preventief voor kiezen. Zo houdt hij een vinger aan de pols. Een andere preventieve optie is om zo nu en dan een aantal lammeren te wegen.

Mestonderzoek aan te raden

Om uit te sluiten dat inwendige parasieten de slechte groei veroorzaken, is ook mestonderzoek aan te raden. Verder kan sectie aanvullende informatie geven. In dat geval voeren pathologen microscopisch leveronderzoek uit om na te gaan of er sprake is van leverafwijkingen.

Blijkt er inderdaad een tekort te zijn aan kobalt en vitamine B12, dan is in acute gevallen een injectie met vitamine B12 nodig. 'Een toediening van 2 milligram per dier is voldoende voor ongeveer 2,5 tot 4 weken', zegt Vellema. 'Tegelijk zorg je voor voldoende kobalt in het rantsoen, bijvoorbeeld via krachtvoer. Of je voegt kobaltsulfaat toe aan het drinkwater.'

Kobaltsulfaatoplossing maken

Kobaltsulfaat is in de handel verkrijgbaar als heptahydraat (C0S04.(H2O)7). Kobalt is een spoorelement, dus een schaap heeft er maar weinig van nodig. Zit er geen kobalt in het aangeboden ruwvoer, dan kan de schapenhouder zelf een kobaltsulfaatoplossing maken van 25 gram kobaltsulfaat per liter water.

Van deze oplossing is dagelijks slechts 1 milliliter nodig om 25 lammeren volledig in hun behoefte aan kobalt te voorzien. 'Bij dit aantal dieren kan de schapenhouder met 1 liter kobaltsulfaatoplossing ongeveer drie jaar vooruit', aldus de dierenarts.

Om kobaltgebrek in de wei te verhelpen, kan de schapenhouder volgens Vellema ook in water opgelost kobaltsulfaat over het perceel van de lammeren sproeien. Dit kan in een dosering van 100 gram kobaltsulfaat per hectare. 'Doe dit vier keer in de periode van mei tot begin november, bijvoorbeeld met een sproeimachine of rugspuit. Als je 1 kilo kobaltsulfaat oplost in 10 liter water, is het sproeien van enkele banen wel voldoende.'

Mineralenbolus geeft continu kobalt af in de pens

Ook dierenarts Reinard Everts van Schapendokter.nl signaleert regelmatig problemen door een tekort aan kobalt en vitamine B12. 'De groeiachterstand zie je in de hele koppel. Vaak zijn er een paar indicatordieren die echt traanstrepen of gezwollen koppen krijgen. Dit is het topje van de ijsberg.' Everts schat dat de tekorten bij meer dan de helft van de schapenbedrijven in Nederland in meer of mindere mate zichtbaar zouden zijn, als ze hun dieren geen supplementen zouden geven. 'Veel schapenhouders geven hun dieren supplementen, dus het valt gelukkig niet zo erg meer op', stelt Everts. 'Maar soms laten boeren de touwtjes wat vieren. Ik schat dat we jaarlijks op 5 tot 10 procent van onze bedrijven dus kritisch naar deze supplementen moeten kijken.' Een zekere manier van kobaltverstrekking is volgens Everts het gebruiken van mineralenbolussen. 'De bolus geeft continue kobalt af op de plaats waar dit nodig is: in de pens.' De dierenarts heeft ook goede ervaringen met het drenchen van een kobaltpreparaat, elke vier tot zes weken. Vooral op korte termijn is het effectief. Maar drenchen helpt niet bij het herstellen van grote tekorten. Bij acuut zieke dieren kunnen injecties met vitamine B12 noodzakelijk zijn om zo snel mogelijk verbetering van de leverwerking te krijgen. Melkdrinkende lammeren ontvangen hun vitamine B12 volgens Everts via de moedermelk. Als de kobaltvoorziening voor ooien in orde is, krijgen de lammeren dus een goede start. 'Bij een gezwollen kop kan de schapenhouder zijn dieren het beste in een donkere stal zetten en ze vitamine B12 en pijnstilling geven', besluit de Schapendokter.nl-dierenarts.