Coronavirus sloopt Afrikaanse voedselketen

'De Afrikaanse voedselketen is kapot', schetst beleidsspecialist voedsel en landbouw Madelon Meijer van Oxfam Novib somber. In april klonk de eerste noodkreet van het Wereldvoedselprogramma. De Verenigde Naties (VN) repten over 135 miljoen mensen die acuut honger hebben en van noodhulp afhankelijk zijn.

'Als we nu niets doen, stijgt dit naar 260 miljoen mensen die verstoken zijn van voedsel waarmee de bevolking in de eigen behoefte kan voorzien. Het voedsel is er wel, maar komt niet aan. En de wereld kijkt vooralsnog toe', constateert Meijer.

Hoewel de risico's voor de volksgezondheid door corona in heel Afrika acuut zijn, moet de westerse reactie op het virus er mede voor zorgen dat het recht op zowel voedsel als werk wordt beschermd. Aangezien miljoenen mensen hun levensonderhoud hebben verloren in economieën die al falen, duidt Meijer.

'De gevolgen van deze pandemie zullen verstrekkend meer zijn dan alleen gezondheidsgerelateerd, als we de Afrikaanse boeren niet helpen vanuit het westen', vervolgt de Oxfam Novib-beleidsspecialist.

Toezeggingen niet nagekomen

Hoewel landbouw al jaren een belangrijk speerpunt is van de Afrikaanse Unie en de Regionale Economische Gemeenschappen, zijn de meeste Afrikaanse landen hun toezeggingen in de Malabo-verklaring van 2014 niet nagekomen.

Dit landbouwontwikkelingsprogramma van de regio pleit onder meer voor het verhogen van de productiviteit in de boerensector met 6 procent, door ten minste 10 procent van het nationale budget in de landbouw te steken.

Slechts vier landen liggen hiermee op schema, zo blijkt uit het halfjaarlijks verslag van het tweede Comprehensive Africa Agriculture Development Programme over 2020. Dit zijn Rwanda, Marokko, Mali en Ghana.

Het Pan-African-programma dat met steun van de onder meer Oxfam Novib ter plekke wordt uitgevoerd, schetst gelukkig niet alleen kommer en kwel.

Burundi ligt op schema om meer geld in landbouw te investeren. Oeganda ligt op koers om de honger tegen 2025 te beëindigen. En Zimbabwe en Swaziland slagen er bijna in ondervoeding te elimineren.

Het zijn positieve signalen van landen die hard hun best doen om in hun eigen onderhoud te voorzien. Ondanks de zware lokale uitdagingen als klimaatverandering, hitte en de massale sprinkhanenplaag die de regio teistert.

Het coronavirus gooit echter ernstig roet in het eten, schetst landbouwspecialist Meijer. Al hebben regeringen wel een aantal acties ondernomen als onmiddellijke reactie op covid-19 en de effecten die het heeft op de bevolking.

Waar mogelijk worden landbouwmaterialen en veevoer verspreid om voedsel en productie te ondersteunen. Gratis distributie of verkoop van voedselvoorraden tegen gematigde prijzen wordt versterkt. En er worden nationale solidariteitsfondsen opgericht.

Maar het is structureel te weinig om een ramp af te wenden, zegt Meijer. 'In westelijk Afrika zijn de grenzen met Burkina Faso, Benin, Mali en Ghana dicht.' Hierdoor kunnen de herders hun vee niet meer naar groenere weiden begeleiden en hebben de dieren geen voer meer. 'Er ontstaan conflicten met boeren.'

Logistieke lockdown

In oostelijk en zuidelijk Afrika is nu het moment om een nieuw zaaiseizoen te beginnen. 'De boeren daar komen massaal handen tekort om in te kunnen zaaien, vanwege allerlei lockdowns door corona.' Hierdoor zijn er over het hele continent afzet- en logistieke problemen richting de lokale markt.

Een uienboer uit Burkina Faso schetst dat normaal gesproken dagelijks veel vrachtwagens passeren om zijn uien af te nemen en naar Ghana te brengen. 'Nu is dat nog maar één keer per week. Ik kan mijn handel niet kwijt', zegt hij.

Tegelijkertijd zien hulporganisaties dat de toevoer van voedsel naar steden slecht verloopt. 'Daar stijgen de prijzen massaal', stelt Meijer, die er sterk voor pleit dat landen in eigen voedsel kunnen voorzien. 'Maar daar gaat het nu mis. De boeren willen wel produceren, maar omdat de keten op tal van onderdelen stuk is, komt het voedsel niet bij gezinnen.'

Zaaigoed opeten

Marktontwikkelaar Luc Groot van Agriterra onderstreept de toenemende fluctuatie in voedselprijzen die waar te nemen is. 'Diverse landen die veel landbouwproducten produceren, zoals Rusland (tarwe) en Vietnam (rijst), gaan over op voedselprotectionisme. Dit is erg gevaarlijk voor Afrika, dat een netto-importeur is van deze belangrijke basisproducten.'

Dit leidt tot voedselschommelingen en hoge prijzen op de wereldmarkt, schetst Groot. Voor verse producten is er een groot dervingsrisico door alle coronabeperkingen. 'Bij andere virusuitbraken op kleinere schaal, zoals ebola, SARS en MERS gebeurde dat ook.'

De ernstige gevolgen, zoals schaarste en honger, laten zich raden. Veel lokale boeren zitten zo omhoog, dat ze hun zaaigoed voor volgend jaar aan het opeten zijn.