Aeres-lector: 'Veelzijdige bodem vergt nieuw verdienmodel'

Sinds enkele jaren is er in de agrarische sector volop aandacht voor de bodem. 'Een positieve ontwikkeling', zegt Van Os. 'De Verenigde Naties riepen 2015 uit tot Jaar van de Bodem. Voor Aeres Hogeschool Dronten was dat aanleiding om mij te benoemen tot lector Duurzaam Bodembeheer.'

Stakeholders kijken nu nog te veel de kat uit de boom

Gera van Os, lector Duurzaam Bodembeheer bij Aeres Hogeschool

Van Os plaatst kanttekeningen bij de groeiende interesse voor wat zich in de grond afspeelt. 'Alle bespiegelingen over het belang van een goede bodem voor de agroproductie leiden af van wat werkelijk de discussie zou moeten zijn: wat willen we als Nederland met de landbouw?'

Waarom is het nodig om een antwoord te krijgen op zo'n abstracte vraag?

'We worden als samenleving in toenemende mate geconfronteerd met vraagstukken waarbij de bodem een deel van de oplossing kan zijn. Denk aan de klimaatverandering die ertoe leidt dat we vaker te maken hebben met wateroverlast of extreme droogte.

'Dat stelt hogere eisen aan de bodem. Onder meer aan het waterinfiltrerend vermogen, de vochtbergingscapaciteit en het vochtleverend vermogen. Het vastleggen van koolstof in de bodem kan bijdragen aan het verminderen van broeikasgassen in de lucht.

'Werken aan biodiversiteit is ook een onderwerp dat steeds vaker ter sprake komt en waar de bodem voor nodig is. Kortom: er wordt naast de voedselproductie veel meer van de bodem gevraagd dan de afgelopen eeuw het geval was. Het is onredelijk om al die eisen en kosten op het bordje van de boer te leggen.'

Hoe moet dat dan wel?

'Vaak wordt er te makkelijk over gedacht. Diverse bodemeigenschappen, bijvoorbeeld waterleverend vermogen, zijn ook gunstig voor de voedselproductie. Boeren die investeren in de bodemkwaliteit krijgen daardoor op de langere termijn een robuuster productiesysteem.

'Dus ik hoor vaak: 'De boer heeft er voordeel van en moet zelf maar opdraaien voor de kosten.' Maar dat is te kort door de bocht. De maatschappij vraagt meer van de bodem dan de boer kan terugverdienen. Per bodemdienst zou je moeten beoordelen welk deel functioneel is voor de boer en welk deel vooral voor de omgeving van het bedrijf relevant is.'

En aan wie kan de boer dan de rekening presenteren?

'Je zult moeten praten over het aanpassen van het verdienmodel van de boer. De meeste boeren willen best vergroenen als dat op een rendabele manier kan. Maar komen tot een nieuw verdienmodel is niet zo simpel. Daar heb je alle stakeholders rond het boerenbedrijf bij nodig. LNV-minister Carola Schouten heeft met haar landbouwvisie een goede aanzet gegeven tot het gesprek hierover. Maar daar mag het niet bij blijven.

'Mijn indruk is dat stakeholders nu nog te veel de kat uit de boom kijken. Links en rechts zijn er wel initiatieven, maar het grote gesprek is er nog niet. En dat ligt als een deken over de toekomst van het bodembeheer in agrarisch Nederland.

'Het is ook niet makkelijk, want er zijn veel partijen die je hierbij nodig hebt. Niet alleen marktpartijen, maar bijvoorbeeld ook waterschappen en verpachters van grond. Samen moeten ze in beweging komen. En samen moeten ze het risico dragen van investeringen in de bodem.'

Speelt gebrek aan kennis over wat er in de bodem gebeurt ook mee in het feit dat de ontwikkeling naar duurzaam bodembeheer moeizaam gaat?

'Natuurlijk blijft onderzoek nodig, maar er is ook veel kennis wel beschikbaar. Veel van die kennis ligt op de plank en wordt in de praktijk nog onvoldoende toegepast. Dat komt volgens mij doordat het een lastige puzzel is om verschillende aspecten van de bodemkwaliteit in samenhang te verbeteren, passend binnen de dagelijkse bedrijfsvoering. Dat vergt maatwerk.

'Verder zijn we bezig met een omslag waarbij het belang van bodembiologie toeneemt. Na de introductie van kunstmest en chemische gewasbeschermingsmiddelen in de jaren vijftig van de vorige eeuw kwam de aandacht voor biologie op een lager pitje te staan. Met chemie kun je veel sturen.

'De laatste decennia komen er echter steeds meer beperkingen op het gebruik van chemie en ben je als teler steeds meer aangewezen op biologische processen. Kennis daarover is soms weggezakt.'

Bodemleven is een onderwerp dat in de schijnwerpers staat. Hoe kun je daar als boer aan werken?

'Dat we nog lang niet alles weten van bodemleven, is geen belemmering. We weten waar bodemleven last van heeft, denk aan bodemverdichting en intensieve grondbewerking. En ook hoe je bodemleven kunt stimuleren, bijvoorbeeld door de aanvoer van voldoende organische stof. Dit maakt dat er diverse knoppen zijn om aan te draaien. Denk bijvoorbeeld aan gewasdiversificatie, machinekeuzes, oogsttijdstip enzovoorts.

'Het is zaak om in je eigen bedrijfssituatie te bekijken wat het beste past. Je moet er wel de investeringsruimte voor hebben. Voor veel bodemverbeteringsmaatregelen geldt dat het zomaar vijf tot tien jaar kan duren voordat je effect ziet.'