Patstelling rond leegstand platteland moet worden doorbroken

De belangstelling voor begeleiding van eigenaren bij herbestemming of sloop van agrarische bedrijfsgebouwen is groot. Niet zo verwonderlijk, aangezien agrarische bedrijfsgebouwen vaak al vijf tot tien jaar leegstaan. Zelfs twintig jaar leegstand komt voor, vertelt projectleider en voormalig wethouder Peer Verkuijlen van VABimpuls.

De organisatie wil de status quo doorbreken die in Noord-Brabant tussen eigenaar en overheid is ontstaan over het opnieuw invullen van die panden.

VABimpuls is een initiatief van de provincie Noord-Brabant om vervanging van leegstaande agrarische gebouwen te stimuleren. Van de 450 adviesaanvragen die zijn ingediend staat ongeveer de helft van de panden leeg. Bij de andere helft gaat het om veehouderijen die overwegen te stoppen.

Drugscriminaliteit

'Leegstand is een kwalijke zaak. Het gaat ten koste van de kwaliteit van het landelijk gebied en trekt drugscriminaliteit aan', benadrukt Verkuijlen.

Door zijn bestuurlijke ervaring als wethouder ruimtelijke ordening in de Brabantse gemeenten Bernheze, Hilvarenbeek en Lith, weet Verkuijlen als geen ander welke processen er spelen achter de voordeur op het boerenerf. En waardoor gebouwen zo lang leeg blijven staan.

'Eigenaren zijn en blijven de eerstverantwoordelijken. Ook nu de asbestsanering minder urgent is geworden. Maar de noodzaak om asbest te saneren is echt niet van tafel. Er komt nieuwe regelgeving. Als je niets geregeld hebt, schuif je uiteindelijk het probleem door naar de volgende generatie.'

Haalbaarheid

VABimpuls werkt onafhankelijk. De organisatie stimuleert boeren om vooraf na te denken over het maatschappelijk draagvlak bij het maken van nieuwe plannen voor hun gebouwen. Van de overheid, bestuurders en ambtenaren wordt gevraagd verder te kijken dan de juridische haalbaarheid van voorstellen. 'Er is veel boosheid doordat te snel een keuze wordt gemaakt. De aanvrager heeft kosten gemaakt en de gemeenteambtenaar levert het ook geen voldoening op', stelt Verkuijlen.

Verkuijlen heeft ervaren dat er terughoudend is onder agrariërs om het gesprek aan te gaan over (toekomstig) leegstaande agrarische gebouwen. Bij bestaande leegstand is er ook regelmatig sprake van een ander gebruik van de gebouwen, waarvoor geen vergunning is. Hij benadrukt dan ook dat het eerste gesprek volledig blanco wordt aangegaan.

Als het gesprek op gang komt, is het een hele klus om de plannen die de eigenaar heeft rondom herbestemming te verenigen met de wettelijke mogelijkheden. Slechts een op de tien aanvragen voor herbestemming voldoet aan bestaande bestemmingsplannen.

Maatwerk door gemeenten

De VVD-Tweede Kamerfractie stelde hier in juni van dit jaar Kamervragen over aan minister Carola Schouten van LNV. In haar antwoord benadrukte de bewindsvrouw dat er voldoende flankerend beleid is ontwikkeld, maar dat er ook maatwerk moet worden geleverd door gemeenten.

ABAB accountants en adviseurs deed dan ook een oproep aan de Brabantse gemeenten om meer mee te denken. Sindsdien ziet senior bedrijfsadviseur Frank Steenbreker van ABAB meer Brabantse gemeente initiatieven nemen.

De eerste stappen zijn gezet. Elders in Nederland, in de provincies Gelderland en Overijssel, ziet Steenbreker nog veel passiviteit bij gemeenten. De Gelderse Vallei uitgezonderd. Hij benadrukt dat het van groot belang is om de fiscale gevolgen van bedrijfsbeëindiging tijdig en duidelijk in beeld te hebben. 'Alleen dan kun je een goede strategische afweging maken.'

Woningbouw

Een veelgevraagde herbestemming voor leegstaande agrarische bebouwing is woningbouw, vertelt Verkuijlen. Maar dat blijkt lang niet altijd mogelijk of wenselijk te zijn. Daarna komen opslag van niet-agrarische goederen, bed & breakfast en caravanstalling. Verkuijlen vindt wonen als herbestemming wel relevant. Hij ziet bijvoorbeeld mogelijkheden voor kleinschalige woongemeenschappen voor ouderen.

'De tijd van het grootschalige bejaardentehuis is geweest. Mensen kunnen een woonerf delen en verschillende kwaliteiten inbrengen. De een biedt zorgverlening, de andere brengt technische kwaliteiten in en een derde doet het erfonderhoud.'

Ook de Nederlandse Coöperatieve Vereniging van Makelaars en Taxateurs (NVM) benadrukt dat zowel de eigenaar als de gemeente stappen moet zetten om de patstelling in de herbestemming van vab's te doorbreken.

'Bewust worden van situatie'

De NVM publiceerde in 2017 het rapport 'Samen naar een vitaal buitengebied', waarin de problematiek van de herbestemming van vab's wordt beschreven en advies wordt gegeven. 'De eigenaar die geen planologische kennis heeft, moet zich bewust worden van de situatie en (on)mogelijkheden. Ook de gemeente, vastgoeddeskundige en financier moeten openstaan voor nieuwe en alternatieve projecten', zegt voorzitter Ard Klijsen van de NVM-vakgroep Agrarisch en landelijk.

Van de 450 aanvragen die het VABimpuls- programma in behandeling heeft genomen, betrof het aanvankelijk alleen daadwerkelijk beëindigde agrarische bedrijven met leegstaande gebouwen. Sinds vorig jaar komen ook bedrijven die nog niet gestopt zijn in aanmerking. In september stelde de provincie Noord-Brabant nog eens 400.000 euro extra beschikbaar aan het project.

Voucher

VABimpuls brengt een onafhankelijke deskundige en daarna, indien nodig, ook specialisten in contact met de aanvrager. Deze ontvangt een voucher van maximaal 4.000 euro voor de inhuur van deskundige begeleiding bij het oriënteren en analyseren van de toekomstperspectieven.

De eerste fase van het begeleidingstraject wordt 100 procent gesubsidieerd, tot een maximum van 30 uur. Deze bestaat uit een oriëntatiegesprek, een verkenning van ideeën en mogelijkheden en een haalbaarheidsanalyse. In de tweede fase, waarvan de kosten voor 65 procent worden gedekt tot een maximum van 20 uur, worden de plannen gericht op herbestemming uitgewerkt.

De belangstelling voor begeleiding is groot, maar Verkuijlen rekent zich niet rijk. Vergeleken met de vele agrarische bedrijven die al leeg staan en nog komen leeg te staan, ligt er nog een grote opgave.