In krap vijf minuten geeft het actualiteitenprogramma Nieuwsuur eerder deze week een mooie schets van de spanningen die de omvorming van het platteland naar een energielandschap oplevert (zie video hieronder). Dorpsbewoners in Drenthe zitten samen in een huiskamer mokkend rond een landkaart. 'Daar komen de windmolens, hier pal naast het dorp moet een zonnepark komen. Wat blijft er zo nog over van ons open landschap?'

Dan de akkerbouwer die, nadat hij zijn daken heeft volgelegd met zonnepanelen, een zonnepark wil aanleggen: 'Sommigen vinden het lelijk, ik vind het mooi'. De medewerker van de milieufederatie: 'Zonneparken worden als confetti over het landschap verstrooid. Er zit echt geen lijn in'. De gedeputeerde: 'We zullen wat moeten als mensen hun telefoon willen blijven opladen'.

Druk op open ruimte

De druk op de open ruimte neemt toe door oprukkende bebouwing, maar de laatste tijd steeds meer door de energietransitie. De overgang van fossiele naar duurzame energieopwekking vreet ruimte. Waren het eerder de percelen energiemais die tot discussie leidden, daarna volgden de windparken en nu de zonneparken.

Voor plattelandsbewoners is het duidelijk nog wennen aan het nieuwe energielandschap. 'Er komen echt geen windmolens in de Amsterdamse grachten, wij mogen het oplossen', merkt een dorpsbewoner mismoedig tegen Nieuwsuur op. Hij voorspelt dat de Raad van State het nog druk gaat krijgen.

Spagaat

De overheid zit duidelijk in een spagaat, stelt deskundige energietransitie en columnist bij het Financieele Dagblad Remco de Boer vast.

'Provincies en gemeenten moeten de duurzaamheidsafspraken nakomen die zij hebben gemaakt met het rijk, maar voelen ook de druk uit de samenleving. Moet je dan vasthouden aan die afspraken, of daarvan terugkomen als het volk dat wil? Wat is dan democratie? Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken zei van de week nog heel duidelijk dat de provincies wel moeten leveren.'

De provincies hebben weliswaar regio's aangewezen waar windmolens kunnen komen, maar de invulling ervan gebeurt onder regie van het rijk. De komst van grote windparken zorgde in Noord-Nederland voor een storm van protest onder bewoners. Zij zien wel de lasten, maar delen niet in de lusten.

Enorme opgave

'De energietransitie gaat stroever dan veel bestuurders en politici denken of durven toe te geven. Het is ook een enorme opgave', constateert De Boer. 'Die windparken komen er wel, alleen een paar jaar later. De echte schade die optreedt is aan het vertrouwen van de samenleving in het openbaar bestuur. Uit welk hout zijn onze bestuurders gesneden? Wordt het vasthouden aan de afspraken, of bijdraaien?'

De Boer vindt dat de provincies voor hun eigen ambities moeten staan en daarin hun rol moeten nemen. 'Wat landelijk moet, moet je daar laten, zoals wind op zee. Maar regionaal is er nog heel veel te doen', zegt hij.

'Als ze achter de transitie staan, zullen de provincies de regie moeten pakken met inachtneming van de geluiden uit de samenleving. Niet te veel zwabberen in het beleid en intussen werken aan meer draagvlak. Het lokale bestuur is niet van het allerhoogste niveau, dus wat mij betreft zijn de provincies aan zet.'

Markt haalt beleidsmakers in

Auke Jan Veenstra van LTO Nederland heeft energiebeleid in zijn portefeuille. Hij ziet dat de druk op het platteland door de energietransitie toeneemt. Hij stelt tegelijkertijd vast dat de markt de beleidsmakers inhaalt, zeker als het gaat om zonneparken.

'Dat is echt een pijnpunt. Je kunt in een halfjaar een zonnepark ontwikkelen, bij een windmolenpark kost dat zeker een jaar of acht. Dan is het logisch dat de netbeheerders steigeren als hen wordt verweten dat ze achter de feiten aanlopen.'

Meters maken

Veenstra maakt zich vooral zorgen over dat het landbouwbelang dreigt onder te sneeuwen in de haast om maar meters te maken in de omslag naar duurzame energieopwekking. 'De overheid hanteert vooral ecologische en landschappelijke waarden bij hun afwegingen over waar iets wel of niet kan.'

Omdat het merendeel van de ruimte op het platteland wordt ingenomen door de land- en tuinbouw, kom je dus al snel bij de agrarische sector terecht, stelt Veenstra vast. 'Het belang van de land- en tuinbouw gaat verder dan alleen saldo en gewas. Blijft er zo wel voldoende landbouwgrond over voor bijvoorbeeld extensivering, grondgebondenheid en kringlooplandbouw? Daar gaat het nu over.'

Afweging niet goed gemaakt

Volgens de LTO-medewerker wordt de afweging over de inpassing van zonneparken nu niet goed gemaakt. 'De zonneladder die bij die beslissing kan helpen, is geen houdbaar instrument gebleken. De volgtijdelijkheid van eerst op de daken en daarna elders blijkt niet uitvoerbaar. De markt, of liever de subsidieregeling SDE+, regeert. Het is een perverse prikkel die de kleinere projecten achterstelt.'

Zonnepanelen moeten volgens Veenstra weer de dorpen en steden in. 'Ik hoop dat provincies die handschoen oppakken.' De Boer ziet ruimte voor verbetering. 'Denk aan minder subsidie als de grond goedkoper is. Dat kan helpen de parken geografisch beter te spreiden.'

Hieronder ziet u enkele kandidaten voor de Provinciale Statenverkiezingen die een link hebben met de agrarische sector. Klik op de naam om direct naar het artikel te gaan.

Zuid-Nederland

• Akkerbouwer Gert-Jan Minderhoud (Partij voor Zeeland) uit Oudelande, Zeeland
• Akkerbouwer Lian Korst (CDA) uit Lepelstraat, Noord-Brabant
• Akkerbouwer en wormenkweker John Elenbaas (VVD) uit Ellemeet, Zeeland

Midden-Nederland

• Akkerbouwadviseur Gert Brommer (VVD) uit Tuk, Overijssel
• Dochter van bloembollenexporteur Esther Rommel (VVD) uit Heiloo, Noord-Holland

Noord-Nederland

• Akkerbouwer Folkert van der Zee (VVD) uit Kloosterburen, Groningen
• Melkveehouder Attje Meekma (CDA) uit Sibrandahûs, Friesland
• Vleeskoeienhouder Sjaak Simonse (SGP) uit Ens, Flevoland
   

---

‘We moeten beleid baseren op feiten’

Akkerbouwer Gert-Jan Minderhoud uit Oudelande is ruim tien jaar politiek actief, zowel voor Waterschap Scheldestromen als voor de Partij voor Zeeland in de provincie. Hij wil het geluid uit de praktijk laten horen en tegenwicht bieden aan emotiepolitiek.

De Partij voor Zeeland is een brede partij, niet dogmatisch. Een partij die uitdraagt er te zijn voor alle Zeeuwen. Minderhoud pleit ervoor zaken in perspectief te plaatsen en beleid te baseren op feiten, cijfers en praktijkkennis.

‘Er wordt te vaak geluisterd naar kleine groepen minderheden met een afwijkende mening, wat grote gevolgen kan hebben voor grote groepen mensen, zoals agrarische ondernemers.’

De akkerbouwer noemt het Natuurnetwerk Zeeland. ‘Een fiasco, terwijl wij boeren al duizenden jaren aan circulaire landbouw doen. Met onze planten leggen we veel van de CO2 vast die we als samenleving uitstoten.’

De Partij voor Zeeland heeft de komst van windmolens als duurzame energiebron afgewezen. Minderhoud is genuanceerder: ‘Als agrarische ondernemers er brood in zien en op eigen kosten windmolens willen aanleggen op hun grond, dan moet dat kunnen. Wel vind ik dat we ons in Nederland te veel richten op zon en wind als enige duurzame energiebronnen. De grote oplossing ligt volgens mij in een mix van fossiele brandstoffen en alternatieven.’

• Terug naar boven

---

'Zoeken naar maatwerk per gebied'

Lian Korst uit Lepelstraat is kandidaat-Statenlid voor het CDA in Noord-Brabant. Ze heeft samen met haar man en zoon een akkerbouwbedrijf in Steenbergen. ‘De energietransitie moet vooral haalbaar en betaalbaar zijn.’

Nee, het CDA wedt volgens Korst niet op één paard als het ei van Columbus van de energietransitie. ‘Het is in onze ogen een zoektocht naar meerdere oplossingen om fossiele brandstoffen te vervangen. Zon en wind natuurlijk, maar ook aardwarmte en mest als grondstof voor biogas. De duurzame energieopwekking moet passen in het gebied. Dat is het meest efficiënt.’

Boeren zijn in de ogen van Korst al goed bezig op dit gebied. ‘Zij hebben de rol als energiebespaarder en -opwekker al lang geleden op zich genomen. De provincie kan dit nog meer stimuleren door de Essent-gelden ten goede te laten komen aan nieuwe initiatieven voor duurzame energieproductie. Dat geld hoort daar thuis’, vindt ze.

‘Wel moet de overheid goed afwegen waar ze de subsidies op inzet en op welke plek. Het blijft maatwerk’, stelt de CDA’er.
Grootschalige zonneparken op landbouwgrond ziet haar partij niet zitten. ‘Eerst alle daken van stallen en loodsen benutten, daar valt nog veel te halen. En er is ook nog veel plek langs de wegen in de bermen. Vruchtbare landbouwgrond daarvoor opofferen lijkt ons niet de goede weg.’

• Terug naar boven

---

‘Kernenergie is zeer belangrijke factor’

John Elenbaas uit Ellemeet heeft een wormenkwekerij, akkerbouwbedrijf en minicamping en staat op de zevende plek van de VVD in Zeeland. De standpunten van zijn partij over duurzame energiewinning zijn helder: kernenergie voor de stabiliteit en geen grootschalige zonneparken.

De VVD ziet wind en zon als beproefde en inzetbare opties in de omschakeling naar een CO2-vrije energieopwekking. Maar beide zorgen niet voor een stabiele energievoorziening, stelt Elenbaas.

'Opslag van deze energie is nog niet uitontwikkeld, nog daargelaten of dat op duurzame wijze kan plaatsvinden. Daarom ziet de VVD kernenergie op korte termijn en in de transitieperiode als een stabiliserende en zeer belangrijke factor in de energievoorziening. Op lange termijn zien wij heil in energie uit thoriumcentrales.’

Op het boerenerf moeten eerst de laaghangende vruchten worden geplukt, vindt de Zeeuwse VVD’er. ‘Energiebesparing door goede isolatie en andere maatregelen is een eerste logische stap. Daarnaast lenen de schuurdaken zich goed voor zonne-energie. Dat heeft onze absolute voorkeur boven zonneparken. Want boerenland is bedoeld voor voedselproductie, natuur en de beleving van het landschap.’

De VVD wil vol inzetten op innovatie. ‘De provincie kan hierin stimuleren en faciliteren door belemmerende voorschriften bij pilots en dergelijke weg te nemen.’

• Terug naar boven

---

‘Maak geen overhaaste beslissingen’

‘Laten we ons hoofd erbij houden en geen overhaaste beslissingen nemen’, roept Gert Brommer uit Tuk, Statenlid van de VVD in Overijssel, op. ‘Ons landschap is te mooi en kostbaar om het vol te bouwen met allerlei zonnepanelen en windturbines.’

Brommer is sinds 2018 actief in Provinciale Staten en heeft daarnaast een baan als akkerbouwadviseur. Al in zijn jonge jaren was hij veel op de boerderij te vinden. Diverse familieleden zijn er nog steeds werkzaam. ‘Zelf lever ik nu mijn bijdrage aan de sector als adviseur en dus ook als politicus.’

De liberaal pleit voor haalbare en betaalbare alternatieven voor fossiele brandstof. ‘Nederland heeft wel vaker de neiging om internationaal voor de muziek uit te lopen. Ambities zijn goed, maar ze moeten wel bereikbaar zijn. In Overijssel dreigen de groene fracties met oogkleppen op vol in te zetten op wind- en zonne-energie Dat gaat ons als VVD veel te ver.’

Volgens de VVD’er staan allerlei innovaties op stapel, met mogelijk veel efficiëntere effecten. ‘En niet onbelangrijk: vindingen die het fraaie Overijsselse landschap veel minder aantasten. Ik kijk echt met zorg naar de ‘panelencowboys’ die op landbouwgrond hun kans schoon zien. We zijn voor provinciaal reguleren, eerst daken van gebouwen en op- en afritten van wegen benutten, om vervolgens pas andere locaties te overwegen.’

• Terug naar boven

---

‘We bepleiten realistisch energiebeleid’

Als dochter van een bloembollenexporteur en kleindochter van een melkveehouder heeft Esther Rommel uit Heiloo zelf van dichtbij ervaren hoe het er in de land- en tuinbouw aan toegaat. ‘De politiek moet daar oog voor hebben en houden.’

Rommel staat voor de VVD in Noord-Holland als vijfde op de kieslijst en hoopt op een tweede termijn in Provinciale Staten. ‘De overheid kan soms een kwalijke rol spelen door oneerlijke regelgeving of wispelturig beleid. Mijn vader en opa hebben dat ook aan den lijve ervaren in hun bedrijfsvoering. Het was voor mij een belangrijke motivatie om in de politiek te gaan.’

Rommel heeft binnen de Statenfractie onder meer landbouw en milieu in haar portefeuille. Energie speelt daarin ook een rol. ‘We pleiten voor realistische in plaats van idealistische energiedoelen. Noord-Holland gaat de afgesproken ‘winddoelstellingen’ halen, vooral door de inspanningen op zee. De VVD is tegen extra turbines op land en pleit voor alternatieve energiebronnen. Ook kernenergie kan daarbij een optie zijn.’

De opstelling van de liberalen ten aanzien van zonne-energie is vergelijkbaar. ‘Er mag geen kostbare landbouwgrond verloren gaan. Zonnepanelen zijn wat ons betreft toegestaan, als er maar een huis of bedrijf onder zit. Grote oppervlakten in weilanden of op akkers tasten het fraaie Noord-Hollandse landschap te veel aan.’

• Terug naar boven

---

‘We moeten van het Groningse gas af’

Akkerbouwer Folkert van der Zee uit Kloosterburen heeft veertien jaar ervaring als VVD-raadslid van de voormalige gemeente De Marne in Noord-Groningen. Nu staat hij als zesde op de lijst voor de Provinciale Staten.

‘Meer ruimte voor ondernemers’, antwoordt hij op de vraag wat hem drijft. ‘De provincie moet geen regels bovenop de landelijke regels leggen. Je moet het niet moeilijker maken dan het is. Dat geldt voor de landbouw, maar ook voor visserij en recreatie. Ik wil meer ruimte voor al deze ondernemers.’

In deze provincie is energietransitie nog urgenter dan elders, vanwege de aardbevingsschade als gevolg van gaswinning, vindt de akkerbouwer. ‘We moeten van het Groningse gas af, dat is duidelijk. Daarom zijn we voor zonnepanelen op daken. Bij voorkeur niet op landbouwgrond, bij uitzonderingen heel goed inpassen in het landschap.’ Zelf heeft Van der Zee nog geen zonnepanelen, omdat er op zijn schu-ren asbestgolfplaten liggen.

Windenergie zou de Groningse akkerbouwer vooral op zee willen realiseren. Maar alleen als er dan ook rekening wordt gehouden met de vissers.

‘Kernenergie is een optie die verder moet worden onderzocht, ook al ben ik daar op zich geen voorstander van. Gebruik van biomassa is prima, maar je moet geen gewassen gaan verbouwen om er biomassa van te maken.’

• Terug naar boven

---

‘Geen zonnepanelen op goede grond’

‘Er wordt zoveel onzin over de landbouw geschreven door de groene lobby, daar wil ik graag een tegengeluid aan bieden.’ Zo verwoordt melkveehouder Attje Meekma uit Sibrandahûs een van haar drijfveren om mee te dingen naar een zetel in provinciale staten van Friesland.

Meekma staat voor het CDA op een verkiesbare plaats zes. ‘Ik denk dat de landbouw een enorme potentie heeft om wat te doen aan het klimaat, als het gaat om energie en bodemvruchtbaarheid. Van alle bedrijvigheid is de landbouw de sector met de minste CO2-uitstoot. Grasland is bijvoorbeeld de beste CO2-vastlegger, meer nog dan bos. Dat weten maar weinig mensen.’

Het CDA wil in het volgende coalitieakkoord vastleggen dat kleine windmolens op boerenerven worden toegestaan. Dat is nu in Friesland nog uitdrukkelijk verboden, terwijl ze weinig visuele vervuiling en overlast veroorzaken.
CO2-vastlegging

Ook zonnepanelen vindt Meekma een goed idee. ‘Maar dan wel op daken, niet op goede landbouwgrond. Dat is niet alleen zonde van de grond, maar gaat ook nog eens de CO2-vastlegging tegen. Zelf zijn we ook bezig met een plan voor zonnepanelen op het dak. Daarvoor zoeken we een geschikte partner.’

De landbouw kan veel betekenen voor schone energie, vindt de melkveehouder. ‘Hier liggen de kansen, dat moet je niet smoren in regels.’

• Terug naar boven

---

‘We zetten in op energiebesparing’

Flevoland is de provincie waar de meeste windmolens van Nederland staan. De provincie levert zo een forse bijdrage aan de energietransitie. Bijna elke Flevolandse boer bezit wel een windmolen of participeert erin. SGP-lijsttrekker Sjaak Simonse uit Ens gaat voor een derde termijn als Statenlid in Flevoland. Hij levert smeermiddelen aan boeren en heeft zelf vleeskoeien.

‘Flevoland staat vol met windmolens. De laatste jaren wordt het aantal zelfs verminderd. Dat gebeurt onder het motto ‘Saneren en opschalen’. Daardoor neemt het aantal windmolens af, maar neemt het totale vermogen toe.’ Simonse ziet niets in de plannen voor windmolens in het IJsselmeer. Een beter alternatief zijn kleine windmolens op boerenerven, vindt hij.

De SGP kreeg unanieme steun voor een motie die de provincie aanspoort om een maximale inspanning te doen om zonnepanelen op daken te bevorderen. ‘Op landbouwgrond willen we geen zonnepanelen, want voedsel is van hogere waarde dan energie.’ Zelf heeft hij wel plannen voor zonnepanelen op zijn dak, maar hikt hij nog aan tegen de investering.

‘We zetten vooral in op energiebesparing. Daar valt nog veel te halen’, zegt Simonse. Daarnaast heeft hij zijn hoop gevestigd op de ontwikkeling van de thoriumreactor, waaraan in China wordt gewerkt.

• Terug naar boven