Uiersmet bij koeien wordt vaak te laat opgemerkt

Uiersmet is een wond in de plooi tussen de twee voorspenen van een koe of op de overgang van de uier naar de buik. Het is ook wel bekend als udder cleft dermatitis (UCD). De aandoening moet niet worden verward met schenkeleczeem. Dan kampt de koe met smetplekken tussen de achterpoten en de uier.

'Dit zie je nogal eens bij verse vaarzen met bolle uiers. Het gaat dan echt om eczeem', vertelt Tine van Werven, dierenarts en onderzoeker bij ULP en de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. 'Maar bij uiersmet is daar geen sprake van. Het zijn wonden die slecht genezen en alsmaar groter worden.'

Grote wonden

Volgens Steven Sietsma, onderzoeksassistent bij ULP, kunnen die wonden erg groot worden, zowel in omvang als in de diepte. 'Je weet niet wat je ziet. Soms vallen de gaten er zelfs in. Het zit in de huidplooi tussen de voorspenen of in de dwarsplooi voor de uier.'

Uit onderzoek van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) in 2011 onder ruim 1.100 koeien op twintig melkveebedrijven blijkt dat de aandoening voorkomt op 85 procent van de bedrijven.

Uiersmet komt zowel voor in milde als in ernstige vorm. Bij de milde vorm is de huid nog intact, maar kleurt deze rood en is de huid schilferig of vettig en vochtig. Bij ernstige uiersmet is de huid doorbroken en gaat het om een wond.

Vervroegd afvoeren

De aandoening tast het dierenwelzijn aan, vertelt Sietsma. 'Koeien zullen het zeker voelen. Soms likken ze eraan. Een enkele koe wordt er vervroegd door afgevoerd. Ook is het mogelijk dat de wond de melkader bereikt, waardoor de koe gaat bloeden. Het gebeurt nog weleens dat daarvoor wordt gebeld. Wanneer dit 's nachts gebeurt, kan een koe doodbloeden.'

Van Werven vult haar collega aan: 'Het opmerkelijke is dat koeien nog wel gewoon 40 tot 50 kilo melk per dag blijven geven. Heel bijzonder hoe dat kan.'

Longaandoeningen

Verder blijkt uit Engelse studies dat de kiemen uit de wond door het bloed kunnen worden vervoerd en longaandoeningen kunnen veroorzaken. Maar die relatie is volgens de dierenarts in Nederland nooit bevestigd.

Uit onderzoek van ULP uit 2014 blijkt dat melkveehouders de smetplekken vaak te laat in de gaten hebben. Sietsma: 'Dat is begrijpelijk, want die plekken zitten vaak diep in de plooi tussen de voorspenen. En door het toenemende aantal zij-aan-zij-melkstallen en melkrobots valt de aangetaste huid niet op. Boeren komen er vaak pas achter, als ze het ruiken of zien bloeden.'

Controleren

Om een goed beeld te hebben van UCD op zijn bedrijf en de wonden in een vroeg stadium op te sporen, kan een veehouder elke maand zijn koeien inspecteren.

'Doe dat aan het voerhek en gebruik een zaklamp en een handspiegel. Heb je een smetplek opgespoord, grijp dan meteen in. Uit ons onderzoek blijkt behandeling met Botop het meest effectief', aldus de onderzoeksassistent.

Dagelijks smeren

Botop is een enzym alginogel die de wondgenezing bevordert. Het werkt volgens Sietsma goed, mits de veehouder op tijd begint met dagelijks smeren.

'Besef dat het lang duurt, voordat een plek geneest. Een wond kan namelijk maximaal een millimeter per dag helen. Het is dus zaak de wonden te behandelen, voordat ze te groot worden. Wij houden een maximale grootte van 5 centimeter aan. Wat je overigens niet moet doen bij uiersmet, is indrogende sprays gebruiken. Alles wat de wond uitdroogt, is funest.'

Toegenomen

Er is niet veel bekend over de oorzaak van uiersmet. 'Op onze dierenartspraktijk hebben wij de indruk dat de smetplekken vooral de laatste tien jaar zijn toegenomen. Het is dan ook een aandoening die we beter willen begrijpen. Hoe ontstaat het? Wanneer geneest het? Daarom hebben we er in 2013 onderzoek naar gedaan', zegt Van Werven.

ULP selecteerde daarvoor vijf melkveebedrijven waar relatief veel koeien last hadden van uiersmet. De onderzoekers volgden deze bedrijven een jaar. Het bleek dat vooral hoogproductieve koeien ermee rondliepen.

Chronisch

UCD is een aandoening met een chronisch karakter. Na 38 weken is de helft van de gevallen genezen van uiersmet, ongeacht of het om en milde of ernstige vorm ging. Voor milde gevallen geldt dat 50 procent van de gevallen is genezen na twaalf weken. Ernstige gevallen zijn veel hardnekkiger: na 35 weken is slechts 22 procent spontaan genezen.

Verder bleek uiersmet bij alle typen uiers voor te komen, bij grote en kleine uiers, bij uiers met een diepe of ondiepe plooi.

Oorzaak

Op de vraag hoe uiersmet ontstaat, kregen de onderzoekers geen duidelijk antwoord. 'We zien geen specifieke bacteriën die het veroorzaken. Het is een wond die om een bepaalde reden slecht geneest. Dat maakt het fascinerend', zegt Van Werven.

'Mogelijk speelt erfelijkheid een rol en is er, met het infokken van een hoge melkproductie, ook een kwetsbare huid ingefokt. Het blijft een raadsel.'

Protocol behandelen ernstige uiersmetplekken

• Behandel dieren met een uiersmetplek één keer per dag met Botop-zalf;
• Behandel indien mogelijk in de melkput, de wonden zijn dan goed bereikbaar;
• Maak voor de eerste behandeling de wond goed schoon met lauw water en een (papieren) doek, verwijder korsten, mest en vuil en maak de wond droog.

De dagelijkse behandeling:

• Melk de koe zoals gewend;
• Neem de wond voorzichtig af met een droge doek en verwijder mest en korsten zo goed mogelijk;
• Gebruik een paar schone handschoenen om de zalf mee te smeren;
• Druk uit de tube een ruime klodder zalf op twee vingers;
• Spreid de uierhelften of de huidplooien aan de voorkant van de uier;
• Smeer de wond in met de zalf;
• Indien nodig, neem een tweede klodder;
• Behandel de koe tot de wond dicht is.