Duurzame ideeën stuiten op regels en financiën

'Panem et circenses' oftewel brood en spelen. Het is een uitdrukking van de Romeinse dichter Juvenalis, die daarmee de dagelijkse praktijk in het Romeinse Rijk op de hak nam. Geef burgers graan en gladiatoren en ze zijn rustig en onderdanig.

Sinds die tijd is één gegeven ongewijzigd gebleven: het zijn de boeren die het stadse leven mogelijk maken. Door genoeg voedsel te produceren, kan de burgerij tijd vrij maken voor andere werkzaamheden en bezigheden zoals muziek, voetbal, reizen of politiek.

In de 21ste eeuw krijgt de land- en tuinbouw, naast voedselproductie, tal van nieuwe vraagstukken op het bord. Zoals het beperken van CO2-uitstoot, natuurontwikkeling, groene energie, zorgtaken, arbeidskrapte en recreatie. En dit allemaal naast de groeiende vraag naar eten en drinken.

Zoals voorzitter Louise Fresco van Wageningen University & Research (WUR) het in één zin typeert: 'We hebben nog nooit in de geschiedenis van de mensheid zoveel gevraagd van onze boeren.'

Lees ook: Winnaars brood en spelen stoeien met businessmodel

Via de prijsvraag Brood en Spelen formuleren agrariërs en ontwerpers gezamenlijk antwoorden op een aantal actuele vraagstukken. Zoals kleinschalige veehouderij in het landschap, een volledig circulair gemengd boerenbedrijf of een boerderij die in de benen wordt gehouden door burgers.

Het is nieuwe bedrijvigheid die een plaats zoekt in de vrijkomende agrarische bebouwing of nieuwe combinaties met landbouw, zoals de teelt van populieren voor de woningbouw. Het afgelopen jaar hebben al deze prijswinnaars gewerkt aan de verdere doorontwikkeling van hun idee. Daarbij stuiten ze vaak op knellende regelgeving en gebrek aan financieringsmogelijkheden. Dit leidt tot kritiek vanuit de sector en de wetenschap.

Hoe vinden deze ideeën wel aansluiting bij ons huidige voedselsysteem, de wereldmarkt en het koopgedrag van de consument? En wie betaalt de rekening voor klimaatmaatregels, diergezondheid en biodiversiteit?

Fresco voedt het debat. In haar visie ontstaat er een 'nostalgische vorm van boeren voor een wijnslurpende grachtengordel'. Het gevaar loert dat Brood en Spelen-initiatieven te kleinschalig blijven en economisch onhaalbaar blijken, volgens de WUR-bestuursvoorzitter. 'Dit vormt niet de ruggengraat van onze toekomstige landbouw.'

Een 'volhoudbaar voedselsysteem' op mondiale schaal is een van de grootste maatschappelijke uitdagingen van deze eeuw. Misschien dat een eigentijdse dichter, in de geest van Juvenalis, de kritische maatschappij deze spiegel nogmaals voorhoudt. 'Eerst brood, dan pas spelen.'