'Drains geven boeren meer speelruimte'

Met het beetje regen dat in augustus in de polder Spengen viel, begon het gras op de gedraineerde percelen eerder te groeien dan het gras op de percelen zonder onderwaterdrainage. Ook konden de koeien tijdens de droogte deze zomer op de gedraineerde percelen om de week op hetzelfde perceel worden geweid, terwijl de niet-gedraineerde percelen tien dagen rust nodig hadden.

'De resultaten zijn niet meteen om te zetten in harde euro's, maar ze geven de boeren wel meer speelruimte', stelt projectleider van 'Boeren aan het roer' Annette van Schie van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR).

Met een bodemdaling van gemiddeld twee centimeter in drie jaar en land dat nu al twee meter onder de zeespiegel ligt, wilde het waterschap problemen voor zijn en dus inzetten op vermindering van bodemdaling. De eerste resultaten van de proef met drukdrainage op het Veenweiden Innovatiecentrum (VIC) in Zegveld waren veelbelovend en het waterschap rolde dit vanaf 2016 uit naar de boerenpraktijk in de polder Spengen bij Kockengen.

Regie

In november 2016 legden zeven deelnemende boeren in samenwerking met de draineurs in totaal 55 hectare onderwaterdrainage aan. Daarna is het waterschap samen met de boeren nog een jaar bezig geweest om een volautomatisch drukdrainagesysteem te ontwikkelen (zie kader onderaan dit artikel).

In het project wordt een grondwaterstand van 40 tot 50 centimeter aangehouden, 40 centimeter in de zomer en in de herfst wordt de stand langzaam verlaagd naar 50 centimeter. 'We laten de boer hierbij zelf een beetje spelen en experimenteren.'

Dat het waterschap hierbij de regie uit handen moet geven, vindt Van Schie vanzelfsprekend. 'De boer kent zijn land goed en wil het beste voor zijn bedrijf. Wij meten veel en leunen op de ervaringen van de deelnemers. Dat gaat op goed vertrouwen. Daarnaast zorgt het ook voor meer bewustzijn bij de boer als hij zijn eigen grondwaterstanden meet.'

Toch zijn er na het eerste jaar geen harde conclusies te trekken. Het gras lijkt eerder te groeien na droogte, de boer kan met zijn koeien of trekker eerder het land op, maar wat de verschillen in grasgroei, worteldiepte van het gras of graskwaliteit is tussen de gedraineerde en niet-gedraineerde percelen is nog niet te zeggen. En dat is zeker niet te zeggen na zo'n jaar met extreem weer. Het roept juist meer vragen op. Maar dat maakt de betrokkenen niet minder enthousiast.

Geoxideerd

'Om iets te kunnen zeggen over de bodemdaling moet je dit over een langere termijn uitsmeren. In het begin van de proef maten we de hoogte van de bodem alleen in het voorjaar, wanneer de veenspons nat is en dus hoog', zegt Van Schie. 'Maar we hebben ontdekt dat we ook meer moeten weten over de bodembeweging. De bodem kan tijdens droogte inkrimpen, maar zich ook weer herstellen.'

Zo zag het waterschap tijdens een meting dat percelen zonder drainage in dit groeiseizoen tot 8,5 centimeter waren gedaald, terwijl percelen met drainage 4,5 centimeter daling lieten zien.

'In natte periodes komt de bodem weer omhoog, maar hoeveel de behoorlijke daling van deze zomer zich herstelt, weten we nog niet. Een deel van het veen is hoogstwaarschijnlijk geoxideerd en daarmee voorgoed verdwenen', aldus Van Schie.

Bodemcondities

'Om die bodembeweging beter in beeld te krijgen, gaan we nu gedurende het hele jaar flinke meetreeksen opbouwen.' Daarnaast worden er bodemboorprofielen en -conditiescores uitgevoerd om het effect op bodemvocht, wortelgroei en gewaskwaliteit beter in beeld te krijgen.

Het project in Spengen heeft nog twee groeiseizoenen te gaan, maar ondertussen zal het waterschap ook andere polders en boeren stimuleren om onderwaterdrainage en andere bodemdalingsremmende maatregelen aan te leggen. 'Als een polder dit collectief oppakt, kan er collectief gestuurd worden met het oppervlaktewaterpeil', zegt Van Schie.

'Drukdrainage is een tweede stap. Het is een stuk duurder, maar voor ons heeft het zijn meerwaarde in de afgelopen droge zomer bewezen. Het lukte om de grondwaterstand op 40 centimeter te houden, terwijl die in de referentiepercelen tot wel meer dan 1 meter uitzakte.'