Volgens Boki Luske, onderzoeker agrobiodiversiteit bij het Louis Bolk Instituut, zit die meerwaarde vooral in het feit dat in een mengteelt de vlinderbloemigen meer stikstof uit de lucht binden, terwijl het graan de beschikbare stikstof in de bodem gebruikt. 'Doordat twee soorten samen groeien, gaan ze zich anders gedragen. Netto betekent dit meer stikstofopname en eiwitproductie per hectare.'

Udo Prins, onderzoeker duurzame teelt bij ditzelfde instituut, deelt die mening. 'Doordat het graan sneller is met de stikstofopname, is er minder stikstof beschikbaar voor de stikstofbinder. Het wortelstelsel van bijvoorbeeld lupine stelt dan ook niet zoveel voor. Bij een enkele teelt haalt dit 30 procent van de benodigde stikstof uit de grond, bij de mengteelt is dit 10 procent. In beide gevallen wordt de rest van de stikstof vanuit de lucht gebonden.'

Pluspunt van extra eiwitopname

Volgens Prins is het niet zo dat de door de vlinderbloemige vastgelegde stikstof ook direct vrijkomt voor het graan. 'In de winter worden die wortels afgebroken en kan een andere plant de vrijgekomen stikstof het jaar erop benutten. Een pluspunt van de extra eiwitopname door het graan is dat de tarwekorrel beter geschikt is voor brood', vertelt hij.

'Veel biologische ondernemers willen zomertarwe telen met als doel baktarwe over te houden. Hiervoor moet dit tarwe minimaal 13 procent eiwit bevatten. Bij een mengteelt met veldbonen is dit eiwitgehalte altijd 1 tot 3 procent hoger. Soms worden zelfs eiwitpercentages gevonden van 15 of 16 procent. Dat is niet mogelijk met monoteelt. Meer eiwit is ook gunstig voor het veevoer.'

Mengteelt niet gemakkelijk

Luske vindt de mengteelt in theorie succesvol, in de praktijk is die volgens haar nog niet altijd even gemakkelijk. 'Je zit bijvoorbeeld met verschillende afrijpingsperioden. Daarnaast kan er competitie tussen gewassen ontstaan. Veldbonen kunnen in goede omstandigheden door blijven groeien.'

Ze vervolgt: 'Daarbij is de afzet soms lastig. Omdat afnemers niet altijd zitten te wachten op een mengsel, moeten de zaden worden geschoond. De schoningskosten zijn vervolgens voor de teler. In de veehouderij zou een mengkuil wel een prima optie zijn. Verder zijn de zaaidiepten wel wisselend. Hierdoor kan een ondernemer kiezen voor twee keer zaaien of voor een zaaidiepte die tussen die van beide gewassen inzit.'

• Lees ook: 'Biologische sector gaat steeds meer teelten mengen'

Proeven

In het kader van het ReMIX-project zijn proeven gedaan met een mengsel van tarwe en lupine en tarwe en veldbonen. Veldbonen winnen de laatste jaren aan populariteit, omdat ze ook als derde gewas kunnen worden geteeld. Daarbij zijn ze geschikt als voer voor rundvee, varkens en pluimvee.

In deze proef is gebruikgemaakt van verschillende veldboonrassen. Bij de controlegroep werd telkens 120 kilo tarwe gezaaid. Bij de enkele teelt van veldbonen ging het om 165 kilo per hectare. Voor de mengteelt ging per hectare 40 kilo tarwe en 165 kilo veldboon de grond in.

'Het lastige was hier dat beide gewassen niet tegelijk afrijpten. Het is natuurlijk wel belangrijk dat alles smakelijk de kuil in gaat', vertelt Floor van Malland, onderzoeker veredeling en innovatieve teelten bij het Louis Bolk Instituut. Qua opbrengsten leverden de mengteelten positieve resultaten op. Volgens Van Malland komt dit neer op een plus van ongeveer 25 procent ten opzichte van de enkele teelten.

Meer ontwikkelruimte

'Wanneer je per gewas gaat kijken, is de teelt minder dan bij de monoteelt. Dit varieert van 0 procent bij tarwe tot 25 procent bij veldbonen. Aangezien hier maar een derde aan tarwe is gezaaid, doet het gewas het in de mengteelt relatief goed. Dit komt ook doordat het gewas minder dicht is gezaaid, hierdoor krijgt het meer ruimte en mest om zich te ontwikkelen.'

Ze signaleert verder dat de veldbonen bij combinatieteelt minder opbrengst geven dan bij monoteelt. 'Dit jaar zijn de percelen niet beregend. Dat speelt ook een rol, omdat de gewassen met elkaar concurreren om het water.' Volgens Van Malland is de combinatie van lupine en tarwe dit jaar gunstiger. 'De tarweopbrengst bij de mengteelt was soms zelfs gelijk aan die monoteelt. Ook de lupine deed het prima, zodat de totaalopbrengst nog hoger was.'

Mede-auteur: Marije Stomps

'Teelt ging goed, tot droogte toesloeg'

Wilbert van der Cruijsen uit Angerlo teelde triticale met tarwe én voederwikke. Dat laatste gewas is in Duitsland populair als energiegewas, terwijl het ook veel eiwit bevat.

De combinatie van de energie van tarwe én triticale en het eiwit van de voederwikke is een mooie', legt de biologisch melkveehouder zijn keuze voor deze mengteelt uit. 'Daarbij maakt de bloeiwijze de voederwikke aantrekkelijk voor bijen en hommels.' De in totaal 7 hectare werd vorig jaar in de herfst gezaaid, eind juni was de oogst.

Hoe verliep de teelt? In de lente een mooi bloeiend gewas, dat veel insecten aantrok. Maar bij de droogte gaf de wikke het eerder op dan de triticale en tarwe. Ten tijde van de oogst was de wikke te ver afgerijpt. De zaden, een soort boontjes die voor eiwit in het gewas moeten zorgen, waren er vaak al uitgevallen.

De ondernemer heeft het gewas als gehele plantsilage geoogst. Inmiddels wordt het ook verstrekt aan het voerhek. Door de wikke ruikt het wat zoeter dan enkel triticale of tarwe. Ik weet niet of het ook beter smaakt. De koeien eten het goed, maar we geven in een tmr-rantsoen ook wortelpulp, dat is ook smakelijk. Het melkt goed, hoewel ik in het kader van de fosfaatrechten wat op de rem trap. De koeien zien er in elk geval goed uit.

Teelt de ondernemer het volgend jaar weer? 'Een onderzaai van gras en klaver is mislukt. Daarom moet ik op hetzelfde perceel wéér een winterteelt doen. Dat is nu tarwe met veldbonen, twee keer hetzelfde ras op rij kan niet.

'Bijna genoeg eiwit uit eigen mengteelt'

Melkveehouder Joris Buijs uit Etten-Leur is mengteeltpionier. Al achttien jaar experimenteert hij met verschillende gewassen, om meer eiwitten uit eigen teelt aan de koeien te kunnen voeren.

Naast het streven om zijn 120 melkkoeien van eigen krachtvoer te voorzien, speelt de bodemgesteldheid op het bedrijf een rol bij de keuze voor mengteelten.

We hebben hier veel verschillende grondsoorten. We wilden de gewassen gezonder laten groeien, meer biodiversiteit, betere opbrengst en de onkruiddruk laag houden, zegt de melkveehouder.

Buijs experimenteerde met onder meer lupines, grasklaver, quinoa, luzerne en zonnebloemen. Afgelopen jaar verbouwde de Etten-Leurder de mengteelten veldbonen met tarwe en erwten met gerst.

Die mengteelten bevallen goed. 'Op de percelen met veldbonen en tarwe is de onkruiddruk lager, doordat het gewas dichter staat. De bonen binden de stikstof. De tarwe neemt de stikstof uit de dierlijke mest op en groeit beter.' De erwten met gerst worden benut voor gehele plantsilage. 'Gehakselde erwten kun je niet conserveren. Met gerst erbij gaat dat wel. Het is een goede structuurbron voor het melkvee, de koeien vreten het prima, zegt Buijs.

Met 15 hectare veldbonen en tarwe en 5 hectare erwten en gerst kan hij net niet voldoen aan de eiwitbehoefte van zijn melkvee. 'Ik voer nog 5 procent soja bij.

'Goed voor kippen, grond en insecten'

Als biodynamisch pluimveehouder die veel van het eigen voer verbouwt, was de stap naar een mengteelt voor Jan Rombouts uit Emmeloord snel gezet. Het bevalt goed.

Rombouts zaaide afgelopen jaar 9 hectare in met tarwe en veldbonen, in de verhouding 60-40 procent. 'Deze mengteelt hoef je niet te bemesten, dat is een pre op een biodynamisch bedrijf. Zo kan ik eigen eiwitten voor de kippen telen, die de soja gedeeltelijk vervangen.

De opbrengst in dit eerste jaar viel hem honderd procent mee. 'De tarwe bevat meer eiwit dan bij een enkele teelt van tarwe. Bovendien is het een mooie teelt; het bloeit de hele zomer en er zitten bijen en hommels in, dus goed voor de biodiversiteit.

De mengteelt werd geoogst met de combine. Dat ging best, maar het voeren is nog wel een puntje, volgens Rombouts. 'De kippen kunnen het zo niet goed eten. Ik heb de oogst in kisten opgeslagen. Straks gaat het in de silo en dan via een aanvoerbuis naar een wals, waarna het gemengd wordt met kernvoer. Dan heb je dus je eigen samengestelde voer. Ik heb er alle vertrouwen in dat de kippen het daarop goed doen.

De ervaring na dit eerste jaar is zo positief, dat Rombouts zeker doorgaat met mengteelt. 'Ik doe veel akkerbouw, dus had alle machines al. De veldbonen brengen veel stikstof in de bodem. Een goede teelt om grond te verbeteren. Daar pluk je het jaar erop de vruchten van.'