Lelietelers en imkers vinden elkaar in Tagetes

Bollenteler Gert Veninga uit Hijken vervangt sinds 2015 zijn chemische grondontsmetting voorafgaand aan een ronde leliebollen steeds vaker door de teelt van Tagetes. Daarbij haalt hij een in de jaren vijftig al beproefd middel uit de kast om bijvoorbeeld wortellesieaaltjes te verdrijven.

'Het gebruik van afrikaantjes als grondontsmetter raakte in de vergeethoek door de komst van effectieve chemische middelen die relatief eenvoudig waren toe te passen. Ik en velen met mij zijn opgegroeid met chemische gewasbescherming. De overheid bevorderde het. Grondontsmetting was ook verplicht.'

Maatschappelijke druk

Mede door de toenemende maatschappelijke druk op het gebruik van chemische middelen in bollen zijn Drentse telers op zoek gegaan naar alternatieve vormen van gewasbescherming. Daarbij zijn de afrikaantjes herontdekt.

Veninga: 'Er is geen verbod op chemische grondontsmetting, maar het wordt ons steeds moeilijker gemaakt het te gebruiken. Dus ook in onze beleving moet er wat veranderen. Het moeilijkste is dan in je hoofd die knop om te zetten.'

Ingewikkeld

De inzet van de gele plantjes als alternatief voor de chemische grondontsmetting werkt goed. Maar het is ingewikkeld om in het bouwplan in te passen, ervaart Veninga. Ook vraagt het meer grond.

'Het is elk jaar weer een puzzel. Je moet een perceel waar je het jaar erop bollen wilt telen, eerst een seizoen lang vol zetten met Tagetes. Dat vergt dat nogal wat van je bouwplan en als je veel met huurgrond werkt, maak je ook meer kosten. Daar staat wel een besparing op chemische middelen tegenover.'

Kritiek

Daarbij passen de Drentse bollenboeren zich snel aan, merkt Veninga. 'Bij het opkomen van de kritiek op milieubelasting door de bollenteelt in Drenthe, acht jaar geleden, zag je de sector eerst in de ankers gaan. Al gauw beseften we dat als je voor de markt produceert, je daar ook naar moet luisteren. Niet alleen de omgeving, maar ook de retail en de broeiers die onze bollen afnemen, willen een zo schoon mogelijk geproduceerd product.'

Behalve een schone grondontsmetting zitten er nog andere voordelen aan de teelt van afrikaantjes. Zo breng je met de plantjes meer organische stof op een perceel en verbetert de waterhuishouding, doordat de bodem vocht langer vasthoudt. Ook wordt de onkruidbestrijding makkelijker. 'Ik kan nu vaak met een lage dosering toe. Al met al heb ik nu gezondere bollen.'

Positieve ervaringen

Alles bij elkaar opgeteld zijn de ervaringen van Veninga en zijn zes collega-lelietelers met biologische grondontsmetting de afgelopen drie jaar positief. 'Het werkt en het is inpasbaar is ons bouwplan. Zonder Tagetes hebben we een plantenziektekundig probleem.'

De teelt is dan ook spectaculair toegenomen. Van een proefperceel van 11 hectare in 2015 groeide het Drentse areaal afrikaantjes in drie jaar tijd naar zo'n 600 hectare.'

Hobbyimker

Ook Linus Bos uit Hooghalen was het groeiende aantal percelen met afrikaantjes opgevallen. Als hobbyimker speurt hij altijd naar goede locaties om zijn bijenvolken op te kunnen laten vliegen. Toen hij een paar jaar geleden Veninga ergens tegen het lijf liep, was de connectie snel gemaakt.

'Ik wist dat afrikaantjes veel nectar bevatten en dus goed zijn voor mijn bijen. Bovendien bloeien ze de hele zomer tot ver in het najaar. Maar dat het zo spectaculair zou uitpakken, had ik niet durven dromen. Dat was puur toeval.'

Varroamijt

Net als andere imkers hebben de bijenvolken van Bos last van de varroamijt. De parasiet tast de weerstand van de bijen aan, zodat de volken verzwakken en minder honing produceren. De hobbyimker gebruikt preparaten als mierenzuur om de varroamijt onder controle te houden.

'Ik merkte al snel dat de volken die ik bij de afrikaantjes zette, sterker werden. Die volken haalden later van een Gronings koolzaadveld niet zo'n 20 kilo honing op, maar wel 32 kilo.'

Spectaculair resultaat

De reden die Bos ontdekte voor die toegenomen levenskracht was dat de volken die in de afrikaantjes hadden gestaan, ook veel minder varroamijten hadden. 'Echt spectaculair minder, van enkele honderden naar een paar of zelfs geen een per volk. Een andere imker die hetzelfde deed, had die ervaring ook.'

Er wordt inmiddels laboratoriumonderzoek naar gedaan, maar wetenschappers weten nog niet welke stof precies verantwoordelijk is voor de werking op de varroamijt. Wel is bekend dat andere stoffen uit het afrikaantje ook kunnen helpen tegen vliegen en bladluizen.

Onderzoek

Bos en de zeven andere Drentse imkers die bijenvolken hebben staan in velden met afrikaantjes, doen nu vergelijkend onderzoek in samenwerking met enkele experts. 'De helft van mijn volken laat ik op Tagetes vliegen, de andere helft niet. Als je dat nog een paar jaar volhoudt, heb je goed vergelijkingsmateriaal. Het werkt in de praktijk. De wetenschap moet dan maar uitzoeken hoe dat komt.'

Veninga ziet intussen de waarde van zijn afrikaantjes alleen maar toenemen. Zo bevat het plantje ook luteïne, een stofje dat ouderdomsblindheid bij mensen kan tegengaan. 'Samen met onderzoeksbureau HLB ontdekken we steeds meer. Toch blijft het afrikaantje een bijproduct. Voorlopig is het voor ons gewoon een efficiënter vruchtwisselingsgewas dan graan.'

Steun van provincie, Natuur en Milieufederatie Drenthe en Europa

Provincie Drenthe en Natuur en Milieufederatie Drenthe steunen het project met de teelt van afrikaantjes als biologische grondontsmetter van de bollentelers in Midden-Drenthe.

'Op deze manier kan landbouwgrond gezond worden gemaakt zonder gebruik te maken van chemische stoffen. Door het gewas in de herfst ook nog eens te oogsten voor de productie van biogas, snijdt het mes aan twee kanten: duurzaam bodembeheer en duurzame energieproductie. Dit in tegenstelling tot de teelt van energiemais, die veel schadelijke aaltjes in de grond achterlaat', aldus Natuur en Milieufederatie Drenthe.

De teelt is een van de maatregelen die bollentelers nemen in het project 'Verduurzaming bollenteelt Drentsche Aa'. Het project is onderdeel van het Uitvoeringsprogramma Drentsche Aa. Tevens telt de teelt van afrikaantjes mee in de vergroening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.