Nog niet al te veel zorgen om zakkend veen Zegveld

Als je erop let, zie je het overal in en rond Zegveld: de bodemdaling die hier al eeuwenlang aan de gang is. De smalle weggetjes over het platteland hebben enorme hobbels in de weg. Dat zijn geen verkeersdrempels, maar overgangen over oude duikers. Die laatste zijn immers niet qua hoogte veranderd, de weg wel.

De kerk en sommige oudere huizen staan zo hoog dat het lijkt alsof ze op een terp zijn gebouwd. En voor menig huis en boerderij zijn de stoepjes naar de voordeur meerdere malen opgehoogd.

Dat is ook het geval bij het kantoorgebouw van het Kennis Transfer Centrum (KTC) Zegveld. Bij de stallen en de andere gebouwen op de proefboerderij aan de Oude Meije idem dito: er zijn flauwe hellingen aangebracht om de nog helemaal niet zo oude gebouwen te kunnen bereiken. In de tuin bij het aangrenzende woonhuis wordt nieuwe grond aangebracht.

Eeuwenlang aanpassen

'Dat is normaal hier. Eens in de zoveel tijd moet je je tuin ophogen', zegt Youri Egas, medewerker bij het KTC waar onderzoek wordt gedaan naar nieuwe kansen voor de veenweiden op het gebied van bodem, water, productie van gewassen en natuurbeheer. Hoe om te gaan met bodemdaling is een van de speerpunten op de voormalige proefboerderij voor de veenweiden.
'Het veen zakt al sinds de mens is begonnen het te ontwateren', legt Egas uit. 'En in al die eeuwen paste de mens zich daarbij aan.'

Honderden jaren geleden werden er nog akkerbouwgewassen in de veenweiden verbouwd. Toen dat niet meer ging omdat het te nat werd door de dalende bodem, schakelden boeren over op de veehouderij. Dat was succesvol. In de verre omtrek van Zegveld ontwikkelde zich een bloeiende melkveehouderij. Boerinnen gingen over op het zelf maken van kaas. Nog altijd is Woerden bekend om zijn kaasmarkt.

7 meter

Ondertussen daalt de bodem verder. Het waterschap liet tot voor kort het waterpeil meedalen met de bodem, zodat er rustig verder kon worden geboerd. Boer en burger verhoogden de stoepen, de wegen, aardden de tuinen aan. 'Er zit op sommige plaatsen nog 7 meter veen, dus als je uitgaat van een bodemdaling van een centimeter per jaar, dan kan dat proces in principe nog jaren verdergaan', zegt Egas.

De vraag wordt steeds vaker gesteld of dat kan en of dat wenselijk is. Immers, niet alleen de bodem daalt, ook de zeespiegel stijgt. Brak water dringt steeds verder het land in.

Miljarden euro's

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekende in 2016 dat de kosten als gevolg van de bodemverzakking in het stedelijk gebied in de miljarden euro's gaan lopen vanwege herstel van schade en onderhoud aan de infrastructuur zoals gemalen, wegen en dijken.

In Zegveld bijvoorbeeld gaat de Slotenbuurt volledig op de schop. Het straatniveau van de wijk, die nog geen 25 jaar oud is, is 60 centimeter gezakt. Met slimme technieken wordt geprobeerd om gevolgen van bodemdaling voor de toekomst te beperken.

Waterbeheer

De kosten in het landelijk gebied liggen een stuk lager en worden geschat op 200 miljoen euro tot 2050. Naast kosten voor infrastructuur gaat het hier vooral om extra kosten voor het steeds duurder en complexer wordende waterbeheer. Er zijn namelijk steeds meer waterpeilen nodig om een gebied landbouwkundig optimaal te kunnen blijven benutten.

Maar in het buitengebied is er wel een extra reden waarom de problematiek rond bodemdaling steeds actueler en nijpender wordt. De daling van het veen en het meedalende waterpeil zorgen ervoor dat het veen gaat oxideren. Daarbij komt CO2 vrij. Juist ten aanzien van dat laatste liggen er actuele opgaven in verband met het klimaatakkoord van Parijs.

Notitie

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) legde daarom vorig jaar in de notitie 'Vertragen bodemdaling, elke centimeter telt' uit hoe het denkt bodemdaling in het veenweidegebied te vertragen en tegelijk de koe in de veenweide te houden. Een andere peilstrategie is bijvoorbeeld onderdeel van de ambities.

'Ook zijn er technische innovaties en gebruiksmogelijkheden ontwikkeld die effectief zijn tegen bodemdaling', zegt hoogheemraad Bert de Groot. Van onderwaterdrainage bijvoorbeeld zijn cijfers dat het de bodemdaling met 30 tot 50 procent kan verminderen.

Proef

In polder Lange Weide doet 90 procent van de agrariërs via een proef mee met onderwaterdrainage op ruim 300 hectare. Er wordt samen met het waterschap een flexibel peil ingezet om de werking te verbeteren tegen bodemdaling met goede agrarische drooglegging.

'We willen meer boeren stimuleren die maatregelen ook toe te passen. Ook het sturen met water met inzet van drukdrains is een kansrijke techniek, die mogelijk nog meer reductie oplevert.'

Natte teelten

Op het KTC wordt geëxperimenteerd met natte teelten zoals cranberry's, lisdodden, riet en wilde rijst. De resultaten zijn nog wisselend en de grote vraag is hoe een en ander in een fatsoenlijk verdienmodel kan worden gegoten. Ook komt er een experiment naar het verkleien van het veen. 'We krijgen hier veel boeren die komen kijken', zegt Egas. 'Ze staan zeker open voor experimenten.'

Dat denkt De Groot ook. 'Boeren zijn verder dan de meeste burgers. Die zijn nauwelijks op de hoogte van het probleem. De voorlichting over bodemdaling naar burgers toe staat nog in de kinderschoenen.'

Visie Bodemdaling

Toch vinden ook boeren dat het probleem niet moet worden overdreven en dat er oog moet zijn voor maatregelen die nu al kunnen, zo staat in de recent opgestelde Visie Bodemdaling van LTO Noord regio West. 'De gevolgen en kosten van bodemdaling in het stedelijk gebied zijn tientallen malen groter dan in het landelijk gebied', zo vinden de geraadpleegde boeren.