Wetenschappers lijden aan scoringsdrift

'Kom, we geven de landbouw de schuld'. Deze titel van een avond over landbouw, media en wetenschap was prikkelend en uitdagend. Wetenschapsjournalist Jop de Vrieze, wetenschapper Jaap Hanekamp en NRC-ombudsman Sjoerd de Jong gaven op uitnodiging van de organiserende vakbladen Vork en V-focus een inkijkje in de wetenschappelijke verslaggeving.

De in de zaal aanwezige boeren, enkele tientallen, hadden genoeg klachten. Waarom stond er bij het mestfraudeverhaal in NRC een foto van koeien? Snapt die krant niet dat hier vooral om varkensmest gaat? Waarom worden sommige resultaten uitvergroot en anderen genegeerd? De landbouw delft zo altijd het onderspit ten opzichte van de industrie en luchtvaart.

'Antibiotica-apocalyps'

De Vrieze toonde een stuitend Brits voorbeeld. In een BBC-nieuwsshow waarschuwt een woordvoerder van de Wereldgezondheidsorganisatie voor een 'antibiotica-apocalyps'. Haar angstaanjagende boodschap: in 2050 zullen er jaarlijks wereldwijd tien miljoen doden vallen door antibioticaresistentie.

'Hier wordt niet gekeken of er sprake is van resistentie, maar hoe erg het is en hoe ver je kan gaan met je voorspelling', zegt de Vrieze.

Groen denken

Bij onderzoek in de land- en tuinbouw ziet Hanekamp een soortgelijke trend. 'Onderzoeken die zich richten op gevaren voeren vaak de boventoon. Door het overheersende groene denken wordt menselijk handelen bij voorbaat als gevaarlijk gezien.'

Hanekamp noemt de zure regen die in de jaren 80 het milieudebat beheerste. 'De vraag was toen niet of zure regen schadelijk was, want dat stond vast. 30 miljoen euro ging naar het Nederlandse onderzoek. Nu is het als thema van de agenda verdwenen.'

Fijnstof en huisartsen

Hanekamp heeft onder meer kritiek op het onderzoek achter het Nederlandse ammoniakbeleid. Ook volgt de wetenschapper de fijnstofdiscussie met argusogen.

'Er is geen aantoonbaar verband tussen fijnstof en gezondheid, want dat wordt niet onderzocht. Er wordt gemeten in de atmosfeer en dat wordt gecorreleerd met gegevens van huisartsen. Een oorzakelijk verband kan zo'n onderzoek nooit leveren.'

Volgens Hanekamp is de grote voedselzekerheid er de oorzaak van dat er meer naar de gevaren van die succesvolle landbouw wordt gekeken. 'Er is een verschuiving gaande naar beleidvoeren op vermoedelijke risico's. Daarbij is geen exact bewijs nodig voor oorzaak en gevolg. Een vermoeden van gevaar is voldoende om met voorzorgbeleid te komen.'

Obsessie

De Vrieze ziet een toenemende 'obsessie' bij wetenschappers om te scoren met artikelen in toonaangevende wetenschappelijke magazines. 'Wetenschappers en onderzoekers moeten elkaar bevechten om aandacht en financiering. In de Verenigde Staten gaat het zelfs zo ver dat ze twee onderzoekers naast elkaar hetzelfde onderzoek laten doen. Wie het eerst met resultaten komt, mag doorgaan.'

De bewustwording groeit, zegt De Vrieze. Hij verwijst naar het schandaal rond onderzoeker Diederik Stapel van de Universiteit van Tilburg. Die scoorde met een onderzoek waaruit zou blijken dat vleeseters asociaal zijn. Het bericht haalde vrijwel alle kranten, maar bleek te berusten op valse onderzoeksdata.

'Slechts een derde van de onderzoeken is reproduceerbaar. Journalisten en de media moeten alert zijn op de manier waarop het onderzoek is uitgevoerd', zegt De Vrieze.