'Ontwikkeling veredeling gaat waanzinnig snel'

In het nieuwe regeerakkoord wordt Crispr-Cas genoemd als voorbeeld van een veredelingstechniek waarvoor Nederland zich in Brussel sterk wil maken. Bert Lotz van Wageningen University & Research zoekt op zijn computer de exacte tekst nog even op. 'Er staat nadrukkelijk dat het gaat om technieken die geen soortengrenzen overschrijden. Naast Crispr-Cas hoort cisgenese daar ook bij.'

De teamleider van het onderdeel Agrosystems Research is tevreden met het Nederlandse standpunt in het Europese debat over nieuwe veredelingstechnieken. 'We hebben hierover diverse gesprekken gevoerd met de betrokken ministeries. Daaruit blijkt een sterk bewustzijn dat technieken als Crispr-Cas en cisgenese een bijdrage leveren aan het duurzaam maken van de landbouw.'

DuRPh-project

Wageningen University & Research doet al jaren onderzoek naar nieuwe veredelingstechnieken. Samen met zijn collega Jack Vossen was Lotz betrokken bij het DuRPh-project. Daarin werd gewerkt aan een duurzame resistentie van aardappelen tegen phytophthora via cisgenese.

Vossen is onderzoeker moleculaire biologie. In het kader van een langjarig TTW (Toegepaste en Technische Wetenschappen)-project voor biotechnologie onderzoekt hij mogelijkheden voor toepassing van Crispr-Cas bij de veredeling van landbouwgewassen.

Sequentie genomen

Lotz en Vossen benadrukken dat de ontwikkeling van de wetenschap op het gebied van veredeling waanzinnig snel gaat. Volgens Vossen zijn grote stappen gezet met de sequentie ofwel het in kaart brengen van de genomen van inmiddels een groot aantal landbouwgewassen.

'Nu is meer duidelijk waar in het DNA zich de genen voor specifieke eigenschappen bevinden. Deze kennis biedt de mogelijkheid om efficiënter te selecteren. Na een kruising kunnen veredelaars sneller vaststellen of selecties een eigenschap wel of niet hebben meegenomen van een kruisingsouder', aldus de onderzoeker.

Uitstekende resultaten

Van cisgenese is in het DuRPh-project aangetoond dat de techniek van het onder laboratoriumomstandigheden inbrengen van soorteigen genen uitstekende resultaten geeft in bestaande aardappelrassen. De bevindingen van dit project liggen nu op de plank te wachten op regelgeving om de mogelijkheden van cisgenese te benutten.

Waar bij cisgenese soorteigen genen op een willekeurige plek aan het DNA worden toegevoegd, is het met Crispr-Cas mogelijk om veel gerichter gewenste genetische veranderingen ofwel mutaties door te voeren. 'We kunnen de aanpassing aan het DNA met Crispr-Cas veel exacter adresseren', legt Vossen uit.

Twee principes

De toepassing van Crispr-Cas in landbouwgewassen spitst zich volgens Vossen toe op twee principes. Het eerste is het uitschakelen van ongewenste S-genen ofwel vatbaarheidsgenen. Het tweede principe is het activeren van genen die wel aanwezig zijn in het DNA, maar geen actieve bijdrage leveren.

'De precieze sturing van mutaties door Crispr-Cas zijn we in onderzoek verder aan het verfijnen. Het uitschakelen van ongewenste genen is relatief eenvoudig, maar dan moeten die negatieve genen wel bekend zijn. Het activeren van inactieve genen is een grotere uitdaging', zegt Vossen.

Stootblauw

Voor aardappelen lijkt Crispr-Cas van toegevoegde waarde om bestaande rassen resistent te maken tegen ziekten. Verder is het mogelijk om rassen minder gevoelig te maken voor stootblauw en om de natuurlijke kiemrust te verbeteren.

'Zeker bij gewassen met vooral een vegetatieve vermeerdering zijn Crispr-Cas en cisgenese technieken die belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de genetische vooruitgang', stelt Vossen.

Politieke steun

Lotz noemt de politieke steun voor veredelingstechnieken die uitgaan van soorteigen genen van groot belang voor het veredelingsonderzoek. 'Stakeholders zijn eerder geneigd om te investeren in de ontwikkeling van deze technieken.'

Cruciaal is volgens Lotz nu of Brussel de betreffende technieken gaat aanmerken als niet-gmo of dat er een uitzondering komt voor deze technieken binnen de bestaande gmo-regelgeving. 'Op voorhand lijkt de eerste route, dus: het toepassen van soorteigen genen is nooit gmo, het meest kansrijk.'

Productveiligheid

Onder het TTW-project valt ook een deelonderzoek dat draait om de productveiligheid in relatie tot nieuwe veredelingstechnieken. Wellicht levert dat voor de regelgeving relevante inzichten op, hoopt Lotz.

'De huidige regelgeving is procesgericht en beoordeelt vooral de technieken die gebruikt zijn voor de veredeling. Vanuit het onderzoek vinden we dat niet adequaat en niet meer van deze tijd. Als regelgevers alleen het product beoordelen, dan ondervinden ze dat er geen verschil is tussen producten van klassieke veredeling en de veredelingsresultaten van Crispr-Cas en cisgenese.'