Finland worstelt met Europese vrije markt

Begin september staat in het zuiden van Finland het meeste graan nog op het land. Sommige velden tonen zelfs nog groen. 'We hebben gezaaid in de sneeuw en als het zo doorgaat, eindigt de oogst ook in de sneeuw. Het is zelfs de vraag of alles wel rijp wordt', zegt akkerbouwer Jouko Riola.

Hij heeft met zijn broer Esa een akkerbouwbedrijf in Tuusuula, ongeveer 30 kilometer ten noorden van Helsinki. De hele zomer lang kwam de temperatuur in Finland maar zelden boven de 20 graden uit. Daardoor hebben de gewassen zich langzaam ontwikkeld.

120 dagen

In Nederland geeft een koele zomer hooguit wat vertraging en soms juist een hogere opbrengst. Maar het groeiseizoen in Finland is kort. De boeren hebben 180 dagen om hun gewassen van zaadje tot oogstbaar product te laten uitgroeien. In het noorden van Finland is dat zelfs maar 120 dagen.

Omdat de Finnen vroege rassen gebruiken, slagen ze daar in de regel wel in, zij het met lagere opbrengsten. Tarwe brengt gemiddeld 4 ton per hectare op, in goede jaren 6 ton. Er groeit zelfs mais in Finland. Soms levert die een mooie oogst op, maar er zijn ook jaren waarin de mais niet verder komt dan kniehoogte.

Veranderde marktsituatie

Aan deze natuurlijke handicaps zijn de Finse boeren wel gewend. Ook op de klimaatverandering, die zorgt voor grotere verschillen tussen de jaren, vinden ze wel een oplossing. Meer moeite hebben ze met de veranderde marktsituatie. Sinds Finland in 1995 lid werd van de Europese Unie, zijn de prijzen voor agrarische producten flink gedaald.

Vóór de toetreding onderhandelden de boerenorganisaties jaarlijks over de prijzen met de overheid, net zoals dat in Noorwegen gebeurt. Nu zijn ze overgeleverd aan de grillen van de markt. Vandaag krijgt Riola 150 euro voor een ton tarwe; een prijs die ongeveer een factor 2,5 lager ligt dan vóór 1995.

Compensatie

Via allerlei vormen van inkomenssteun krijgen de boeren compensatie. Opgeteld maakt een graanteler aanspraak op ongeveer 600 euro per hectare. Ruwweg de helft van dit bedrag is extra EU-geld voor gebieden met natuurlijke handicaps (LFA). De rest is reguliere inkomenssteun, aangevuld met een nationale bijdrage.

Tegenover de toeslag van de Finse overheid staan extra eisen zoals bufferstroken langs het oppervlaktewater en een maximale stikstofgift van 140 kilo per hectare. Ook in de dierlijke sectoren is sprake van extra steun in ruil voor milieumaatregelen. De Finse landbouw is in de laatste twintig jaar snel gemoderniseerd en veel kleine, oudere boeren zijn gestopt. In 1994 waren er nog 120.000 boeren, nu nog 50.000.

Weinig warme gevoelens

Riola heeft weinig warme gevoelens over de EU. Hij wijst op de bureaucratie en de papierwinkel die is ontstaan sinds de toetreding. Financieel zitten veel boeren moeilijk. Hij en zijn broer redden het, omdat ze er ander werk naast doen, zoals constructiewerk en wegenonderhoud. 'Ik verdien meer geld met sneeuwschuiven dan met graan telen', zegt Riola.

'Het voelt demotiverend om je geld niet meer in de markt te kunnen verdienen. Je best doen voor een hoge graanopbrengst kan eigenlijk niet uit. Voor de laatste 2 ton opbrengst maak ik 300 euro extra teeltkosten en krijg daar met de huidige prijzen 300 euro voor terug.'

Jongste boeren

Toch heeft de Finse landbouw ook een positief verhaal. In de afgelopen twintig jaar is de landbouw flink gemoderniseerd. En met een gemiddelde leeftijd van 52 jaar behoren de Finse boeren tot de jongste boeren van de EU.

'We doen het goed', zegt Johan Aberg, voorman van de Finse landbouworganisatie MTK. 'De productie is flink gestegen en we lopen voorop in dierenwelzijn. We hanteren dezelfde welzijnsstandaarden als in Zweden.'

Russen

Voor veel agrarische producten is Finland zelfvoorzienend of netto exporteur. Vooral de Russen zijn gek op Finse producten. Zij waarderen het schone imago van hun buurland en zijn bereid een meerprijs te betalen voor een Fins kwaliteitsproduct.

De Europese exportban heeft de handel echter compleet stilgelegd. Nog een reden om niet blij te zijn met Europa. Willen de Finse boeren eigenlijk wel bij de EU blijven? Aberg, zelf ook melkveehouder: 'Finse boeren zijn niet blij met de EU, al was het maar vanwege de papieren rompslomp. Maar iets vergelijkbaars als de Brexit is ondenkbaar. Er is geen weg terug.'

Voedselzekerheid staat in Finland hoog op de agenda. 'Ons land wil niet dat de agrarische productie zich concentreert in gebieden die daar het meest geschikt voor zijn', geeft Aberg aan. 'Dat vraagt ook wat van ons. De blijvers zullen het nog beter moeten doen en concurrerender moeten worden. Verder willen we dat de steun terechtkomt bij de actieve boeren die het platteland leefbaar houden.'

Prijzenoorlog

Een ander punt waar de MTK aandacht voor vraagt is marktfalen. Ook in Finland maken een paar grote supermarktketens de dienst uit en betalen de boeren de rekening van de prijzenoorlog. Aan de andere kant hebben zij de Finse boeren hard nodig.

De Finse consument hecht grote waarde aan producten uit eigen land. Zo worden vrijwel alle broden gebakken van Fins graan. Ook zijn er kleine successen met nicheproducten, van bedrijven die hun leveranciers extra betalen voor extra inspanningen op gebied van milieu of dierenwelzijn. Aberg: 'Daar moeten we naartoe: een hogere standaard in combinatie met een hogere prijs voor de boer.'