Roep om boergestuurd waterpeil in Friesland

Bouwe Bakker, vertegenwoordiger van de zeven landbouwpartijen en lid van het programmateam Feangreide juicht zelfgestuurd peilbeheer in het veenweidegebied toe. 'Een boer die in staat is tweehonderd koeien te melken, kan ook het peilbeheer op zijn schouders nemen. Ik ben ervan overtuigd dat twee derde van de boeren differentiatie in het waterpeil wil', zegt hij.

'De sensortechnieken om het peil te meten zijn er en ze zijn redelijk goedkoop. Via een app krijgt Wetterskip Fryslân een signaal wanneer het peil buiten de bandbreedte komt.'

Grotere peilvakken

Wetterskip Fryslân wil juist grotere peilvakken om kosten te besparen. Maar volgens Bakker hoeft dit elkaar niet te bijten. 'Boeren die op een peilvak zijn aangesloten, kunnen met elkaar afspraken maken over het peilbeheer.'

Een goede relatie met de rayonbeheerders is hiervoor noodzakelijk, stelt biologisch melkveehouder Marten Dijkstra uit Aldeboarn die zelf goed contact heeft met zijn rayonbeheerder. 'Dat vertrouwen moet je opbouwen en misschien kan Wetterskip Fryslân iets meer aandacht besteden aan de sociale vaardigheden van de toekomstige rayonbeheerders.'

Weidevogelbeheer

Dijkstra regelt het peilbeheer inmiddels voor een gedeelte zelf, ook in het kader van weidevogelbeheer. 'Wanneer ik mest uitrijd, schuif ik de stuwbak dicht. Als ik klaar ben, doe ik die weer open. Dat werkt perfect.'

Het pleidooi volgt op een maatregel uit de Friese Veenweidevisie dat drooglegging moet worden beperkt door de waterpeilen te verhogen. Het vermoeden bestaat dat dit de bodemdaling in het gebied vertraagt.

30.000 hectare

Uit de nieuwe opgavekaart blijkt dat op 30.000 hectare het zomerpeil, winterpeil of beide peilen moeten worden verhoogd. Dat is ruim 40 procent van het totale veengebied van 70.000 hectare. Het raakt zo'n vijfhonderd boeren.

De landbouworganisaties die het tienpuntenplan voor de veenweidemaatregelen opstelden, stuurden deze week een brief hierover naar duizenden leden in het veenweidegebied. De kaart ging donderdag online.

Proef

Onderzocht wordt of het verhogen van waterpeil in combinatie met onderwaterdrainage mogelijk is. Hiermee doen acht Friese boeren sinds een jaar een proef.

Volgens projectleider Niek Bosma van Wetterskip Fryslân lijkt drainage te werken, maar zijn de verschillen tussen veengebieden groot. 'Uit ervaringen in West-Nederland blijkt dat met onderwaterdrainage in combinatie met peilverhoging de bodemdaling met 30 tot 50 procent kan worden vertraagd.'

Positieve ervaringen

De eerste ervaringen met onderwaterdrainage in Vegelinsoord en Gersloot zijn positief, weet Bosma. 'In de periode dat het is gemeten, is het waterpeil al met 10 tot 12 centimeter verhoogd en de afvoer van water tijdens veel neerslag lijkt sneller te gaan.'

Wat nog wel zorgen baart, is het 10 tot 40 centimeter dikke schalterveen met daaronder poreus veenmosveen in Koufurderrige. Dit soort veen komt in de helft van het veenweidegebied voor, schat de projectleider. 'De schalterlaag is ondoorlatend en weerbarstig. Daarmee worstelen we nog.'

Urgent probleem

Dijkstra doet ook mee aan de proef. 'Ik zie het land zakken. Sinds 2005 is de grond op plaatsen 10 centimeter gezakt. Daar schrik je van. Het veenweideprobleem is urgent. Ik wil dat mijn kinderen hier ook nog kunnen boeren. Daarom moeten we onder ogen zien dat er wat gaande is en een goede discussie op basis van harde cijfers voeren.'

De drains op 4 hectare klei op veengrasland van de melkveehouder liggen om de 6 meter, waar dat bij reguliere drainage om de 15 meter is. De drains liggen 75 centimeter onder het maaiveld, 15 centimeter onder waterslootpeil.

Langere termijn

'Ik kom sneller op mijn percelen dan twee jaar geleden. Maar we hebben nog geen extreme perioden van droogte en regen gehad. We moeten cijfers boven water zien te krijgen. We moeten het over een langere termijn bekijken', stelt Dijkstra.

Dat vindt Bakker ook. 'We zijn nog niet zo lang bezig, dus we kunnen er nog weinig over zeggen. Het veen is hier anders dan in West-Nederland. Het is in Friesland minder doorlatend. Nergens vind je zo'n grote proefopstelling als het gaat om onderwaterdrainage als hier. We moeten het nog ontdekken.'

Kosten

Struikelblok kunnen volgens Bosma de hogere kosten van onderwaterdrainage zijn. Waar reguliere drainage zo'n 1.000 euro per hectare kost, komt de rekening voor onderwaterdrainage op het dubbele uit. Maar boeren kunnen dit terugverdienen doordat ze eerder op het land kunnen en minder droogteschade hebben.

Bovendien hoopt het waterschap dat boeren, net als provincie Zuid-Holland doet, voor een subsidie van 75 procent in aanmerking komen. Maar dat is onderdeel van het uitvoeringsprogramma van de veenweidevisie.

Compensatie

Bakker staat erop dat onderwaterdrainage volledig wordt gecompenseerd, als deze nodig is als com-pensatie bij percelen waarbij de landbouwfunctie door peilverhoging te veel wordt beperkt. 'Wij zien het als technische compensatie voor percelen die een te geringe drooglegging hebben, die te nat zijn. Waar normaal landbouwkundig gebruik onder druk staat omdat de grond te weinig draagkracht heeft.'

Experimenten

Wetterskip Fryslân experimenteert met zelfbeheer van het waterpeil door boeren bij Aldeboarn en Koufurderrige.

'Boeren kunnen het waterpeil misschien nog net wat hoger zetten dan dat het waterschap zou doen, omdat ze zien dat infiltratie zorgt voor doorgroei in de zomer.

' Maar we moeten wel duidelijk stellen dat waterschappen er niet voor niets zijn. Boeren hebben soms verschillende opvattingen over het peilbeheer. In het verleden is hier bij boeren veel onvrede over geweest', geeft waterschapsbestuurder Jan van Weperen aan.

Solidariteit

Daarbij prefereert volgens hem ook nog wel eens het eigenbelang van boeren naast solidariteit en collegialiteit in peilbeheer. 'De koeien moeten dan net op het perceel bij het gemaal, terwijl de buurman een peilwijziging wil.'

Bovendien wil het waterschap geen scheidsrechter spelen, bijvoorbeeld als boeren er niet uitkomen vanwege een hoosbui. 'Dat is het paard achter de wagen spannen.' Binnenkort wordt een pilot gedraaid in twee akkerbouwgebieden met hekkelen in zelfbeheer.