'Onze landbouwbodem raakt uitgeput'

De bodem raakt uitgeput door de manier waarop in Nederland landbouw bedreven wordt. De grootste problemen zijn de verdichting van de ondergrond door structuurbederf, de daling van het organischestofgehalte in de bodem en de achteruitgang van de bodemgezondheid.

Onderzoekers constateren dat de landbouwbodem de laatste zeventig jaar vooral behandeld is als dood substraat. De productie van de gewassen wordt grotendeels aangestuurd met kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en intensieve grondbewerking. De negatieve effecten daarvan hebben hun weerslag op de bodemkwaliteit.

Drastisch aangepast

De Nederlandse landbouwbodem is alleen toekomstbestendig als het bodembeheer drastisch wordt aangepast. Dat is de conclusie van de onderzoekers Wijnand Sukkel en Joeke Postma van Wageningen Plant Research. Beiden zijn als kenniscoördinatoren verbonden aan het PPS (publiek-privaat samenwerkingsprogramma) 'Duurzame bodem'. Vorige week gingen ze in op de huidige bodemvitaliteit tijdens het congres Beter Bodembeheer in Lunteren. Ze deden dat samen met enkele collega's aan de hand van bodemonderzoek dat is uitgevoerd in het kader van dit programma.

Sukkel vertelde in zijn inleiding over de context van factoren die invloed hebben op de bodemkwaliteit. 'Wij vragen veel van de bodem, vooral omdat onze landbouw sterk productiegedreven is. Verder hebben we te maken met de gevolgen van de klimaatverandering in de vorm van bodemdaling en stijging van de zeespiegel.'

Ook verschraalt de bodem door de continue winning van mineralen en grondstoffen voor fossiele brandstof. 'Bovendien biedt de huidige wetgeving weinig mogelijkheden voor herstel.'

Beperkt bewortelingsvolume

De verdichting van de ondergrond noemt Sukkel kenmerkend voor de matige bodemstructuur in Nederland. Het gevolg is een geschatte opbrengstderving van zo'n 10 procent, onder meer door een beperkt bewortelingsvolume. Gewassen zijn daardoor gevoeliger voor droogte en hebben meer behoefte aan beregening.

Onderzoeker Jan van den Akker vertelde dat dertig jaar onderzoek uitwijst dat de verdichting van de ondergrond in Nederland met gemiddeld 45 procent is toegenomen. Dit geldt zowel voor kleigronden als voor zandgronden. 'Belangrijkste oorzaken zijn de hoge wiellasten op natte gronden in het vroege voorjaar en de zware oogstmachines aan het eind van het seizoen', stelt Van den Akker.

Uit het onderzoek dat is uitgevoerd naar structuurbederf en de gevolgen ervan blijkt dat er nauwelijks natuurlijk herstel is van een verdichte ondergrond. Van den Akker: 'Woelen is slechts een tijdelijke oplossing. Het leidt meestal tot herverdichting, waardoor jaarlijks herhalen noodzakelijk is.'

Diverse maatregelen

Er zijn de afgelopen dertig jaar diverse maatregelen ontwikkeld en toegepast in de praktijk om de bodemdruk te beperken. 'Maar het positieve effect van bredere banden met een lagere bandenspanning en bijvoorbeeld rupswielen wordt teniet gedaan omdat de wiellasten in dezelfde periode zijn verdrievoudigd', zegt Van den Akker.

Postma houdt zich als kenniscoördinator van het bodemonderzoek bezig met het bodemleven en het stimuleren ervan. 'Hoewel slechts 1 procent van de bodem uit levend bodemmateriaal bestaat, is de functie essentieel', stelt de onderzoeker. 'Bodemorganismen bepalen de beschikbaarheid van nutriënten en beïnvloeden de structuur van de bodem en de plantweerbaarheid.'

Binnen het PPS 'Duurzame Bodem' is gekeken naar de effecten van groenbemesters, grondbewerking en organische stof. 'In onderzoek is bijvoorbeeld vastgesteld dat het bestrijdend effect van tagetes op wortellesieaaltjes veel langer duurt dan van chemische grondontsmetting. Zelfs na vijf jaar zorgt de groenbemester nog voor onderdrukking.'

Van het toedienen van organische stof is bekend dat de bodemweerbaarheid tegen aaltjes en bodemschimmels kan verbeteren. 'Dat is wel afhankelijk van het soort organische stof', benadrukt Postma. 'Bij niet-kerende grondbewerking in de akkerbouw is aangetoond dat er meer levende biomassa in de teeltlaag te vinden is. Of er daardoor sprake is van meer bodemweerbaarheid is nog niet bewezen.'

Integrale aanpak

De conclusie dat het slecht gesteld is met de Nederlandse landbouwbodem vraagt om bodemverbeterende maatregelen. Volgens onderzoeker Sukkel is daarvoor een integrale aanpak nodig. 'Er is behoefte aan structurele monitoring van de bodemkwaliteit. Verder moeten we niet focussen op één aspect van bodemverbetering, maar de bodemkwaliteit zowel fysisch, chemisch als biologisch benaderen.'

Ook pleit Sukkel ervoor om over de grenzen te kijken en waar mogelijk aan te sluiten op internationaal onderzoek. 'In veel landen in Europa en daarbuiten is het probleem van een uitgeputte landbouwbodem nog groter dan in Nederland.'