Hoos aan bijvriendelijke initiatieven

Toen Jan Dommerholt in 2008 aantrad als voorzitter van de Nederlandse Bijenhoudersvereniging, had hij niet kunnen vermoeden welke turbulente jaren voor hem lagen. ‘Voorheen lette niemand op de bijenhouderij. Maar sinds een jaar of vijf staan we volop in de publiciteit', zegt hij.

De discussies zijn heftig geweest sinds de eerste berichten over de toenemende bijensterfte. Het woord 'bijengif' werd geboren en in Den Haag en Brussel werden debatten gevoerd over de oorzaken van bijensterfte. Wetenschappers stonden tegenover elkaar, en maatschappelijke organisaties als Greenpeace namen de bijensterfte als voorbeeld van het in hun ogen achterhaalde toelatingsbeleid van gewasbeschermingsmiddelen. Het gebruik van sommige middelen werd aan banden gelegd.

Niet één oorzaak

Ondertussen lijkt er redelijke consensus te zijn onder onderzoekers dat de bijensterfte niet één oorzaak heeft. Het is een combinatie van factoren: verminderde biodiversiteit, gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en verzwakking door parasieten.

Alle aandacht voor de bijen breidde zich uit naar andere insecten en hun leefomgeving. Een hoos van initiatieven kwam op gang om de bijen en insecten meer diversiteit te bieden. Bijenlinten werden opgezet en zakjes met bloemenmengsels voor particulieren werden goed verkocht.

De bijenhoudersvereniging kreeg een stroom van aanmeldingen van mensen die wilden gaan imkeren. ‘In 2008 lag het aantal aanmeldingen rond de 250. Nu is dat 1.200', vertelt Dommerholt.

Lokale initiatieven

Tegelijkertijd ontstonden in het land lokale initiatieven waarbij organisaties en ondernemers elkaar vonden. Een voorbeeld is het project van coöperatie De Groene Klaver, waarbij LTO betrokken is (zie kader). Ook waterschappen en terreinbeherende organisaties gingen bijvriendelijke randen aanleggen langs watergangen of gingen bloemen inzaaien op braakliggende terreinen.

'Gemeenten en boeren vinden elkaar ook', zegt Mariëtte Nooijer, melkveehouder en bestuurslid van ZLTO Etten-Leur. ‘We werken als afdeling goed samen met de lokale bijenvereniging. Zo zijn er initiatieven ontstaan waarbij we rotondes, akkerranden en braakliggende industriële terreinen inzaaien. Dat doen we ook in samenspraak met de gemeente.’

Maar er zijn ook kritische geluiden die de landbouw raken. Want de GLB-vergroeningsmogelijkheden hebben de aanleg van bijvriendelijke akkerranden een stuk minder aantrekkelijk gemaakt.

Onderzoekster Boki Luske van het Louis Bolk Instituut werkte aan het project ‘Bloeiende Bedrijven’, waar tussen 2011 en 2014 bijna 600 agrarische bedrijven aan deelnamen. Het project richtte zich op aanleg van nuttige aspecten van bloemrijke of grasrijke akkerranden en het belang daarvan voor natuurlijke plaagbestrijding.

Eenvoudiger

‘Het project werd gestart omdat akkerranden een belangrijk onderdeel van de GLB-vergroening leken te worden’, zegt Luske. ‘Maar uiteindelijk werd het ook mogelijk dat boeren de vergroening invullen met de tijdelijke teelt van groenbemesters. Dat is goedkoper en eenvoudiger dan het aanleggen van bloemrijke randen. We merken dat veel boeren, ondanks hun enthousiasme voor de ecologie van akkerranden, toch hebben gekozen voor de goedkopere en makkelijkere oplossing.’

Maar er is meer te leren. Zo kunnen eenjarige akkerranden zelfs een ecologische val worden als er onvoldoende andere landschapselementen in de buurt zijn, geeft Luske aan.

'Eenjarige bloemrijke akkerranden zijn een goede aanvulling voor het leefgebied van wilde bijen en andere insecten. Ze zijn gemakkelijk voor boeren, omdat ze goed in de rotatie passen. Maar insecten hebben ook meerjarige landschapselementen nodig, zoals bomenranden en struiken waar ze kunnen overwinteren en hun levenscyclus jaarrond kunnen afmaken. Eenjarige en meerjarige elementen moeten samengaan om meer diversiteit voor bijen en insecten te krijgen.'