Grond als opslagvat voor kooldioxide

Met het vastleggen van kooldioxide (CO2) in de bodem zou de landbouw een bijdrage kunnen leveren aan het klimaatvraagstuk. Daarmee zou de sector zich naast voedselproductie kunnen richten op het matigen van de klimaatverandering.

In Nederland kwam het netwerk Boer en Klimaat onlangs met hoopgevende cijfers naar buiten. Bij het vastleggen van 4.000 CO2-equivalenten per hectare per jaar zou bij gebruik van alle landbouwgrond wel 20 procent van de jaarlijkse CO2-uitstoot in Nederland kunnen vastleggen.

Tussen theorie en praktijk zit verschil. Opslag van CO2 in de bodem is mogelijk door het organischestofgehalte in de bodem te verhogen. Uit cijfers van onder andere Alterra Wageningen UR blijkt echter dat het organischestofhalte door de jaren heen daalt.

Bij een bepaalde hoeveelheid organische stof in de bodem is de afbraaksnelheid vrij constant. Als vuistregel wordt voor Nederlandse omstandigheden gerekend met jaarlijks 2 procent. Bij een organischestofvoorraad van 100.000 kilo betekent dit een afbraak van 2.000 kilo.

Zweeds onderzoek

De hoeveelheid organische stof in de bodem varieert afhankelijk van het beheer. In 2013 is het Zweedse bureau voor de landbouw EviEM begonnen om te beoordelen hoe de verschillende teeltmethoden van invloed zijn op de hoeveelheid organische koolstof in landbouwgrond.

Wereldwijd bevat de bovenste meter van de bodem ongeveer drie keer zoveel koolstof als de bovengrondse biomassa aan planten en tweemaal zoveel als in de lucht. Veranderingen in de koolstofvoorraad in de bodem kunnen dus significante veranderingen in de atmosferische concentratie van koolstofdioxide veroorzaken.

Op wereldwijde schaal is er bij landbouwgrond een verlies aan koolstof in de orde van grootte van 100 tot 1.000 miljoen ton per jaar. Er zijn methoden die de koolstofverliezen kunnen verminderen of zelfs verhogen. Dat kan door het organischestofgehalte van de grond te verhogen of de afbraak ervan te verlagen.

Proeven met een andere wijze van ploegen hebben geleid tot hogere koolstofgehaltes in bepaalde gebieden, hoewel de resultaten in Zweden wisselend zijn. Daarnaast zorgt het zaaien van groenbemesters en het gebruik van gewasresten voor meer vastlegging van koolstof in bouwland.

Verhoogde opslag van koolstof in landbouwgronden biedt grote voordelen. Het verbetert de opbrengsten als gevolg van een betere bodemstructuur en vruchtbaarheid. Tegelijk vermindert het de uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer, wat de opwarming van de aarde kan beperken.

Het Zweedse bureau voor de landbouw is tot de conclusie gekomen dat het potentieel van koolstofvastlegging in de bodem aanzienlijk is. Het is echter onzeker hoe de verschillende landbouwmethoden invloed hebben op de voorraden koolstof in de bodem en op het Zweedse klimaat.

Om te proberen om deze onzekerheid te verminderen, heeft EviEM een breed overzicht van de wetenschappelijke literatuur afgerond: kunnen veranderingen in landbouwmethoden helpen om vastlegging van koolstof te verhogen en dus de uitstoot van kooldioxide van bouwland te verminderen?

Relevante studies

Het project begon in augustus 2013 en wordt geleid door hoogleraar Katarina Hedlund van de Lund University. In de eerste fase zijn 25.000 artikelen beoordeeld als mogelijk relevant voor het onderzoek. Uiteindelijk werden 735 studies als nuttig beoordeeld.

Deze studies hebben betrekking op bodemverbeteraars, vruchtwisseling, kunstmest en grondbewerking. Bij de meeste studies gaat het om eenmalige bemonsteringen van de bodem en zijn om die reden niet betrouwbaar.
De tweede fase van het project richt zich op het in kaart brengen van bewijsmateriaal en de kwantitatieve analyse voor een wetenschappelijke onderbouwing. Het gaat bij deze fase om twee vragen: op welke wijze heeft de intensiteit van de grondbewerking invloed op de hoeveelheid organische koolstof in de bodem en met welk management heeft de boer hier het meeste invloed op?