'We moeten onze eigen boontjes doppen'

U heeft het waarschijnlijk niet gemerkt, maar van de week speelde zich een klein drama af. Klein, want het betrof maar een paar mensen, maar groot als u het geheel ziet. Een groep groentetelers kwam samen in een zaaltje om het komende teeltseizoen te bespreken, een van de vele winterlezingen die door het hele land plaatsvinden. Tijdens deze bijeenkomsten overleggen boeren en adviseurs, vaak uit de agro-industrie, over de nieuwste ontwikkelingen in de sector.

Dit keer draaide de bijeenkomst om een urgent probleem: vanaf deze zomer is een belangrijk insecticide niet langer toegestaan en zonder dit middel lopen deze telers een groter risico op misoogsten. Dit is geen incident. Vrijwel alle teelten worden geconfronteerd met het wegvallen van gewasbeschermingsmiddelen.

Zorgwekkende ontwikkelingen

Wageningen University & Research becijferde in 2023 een toename van 34 procent in zorgwekkende ontwikkelingen op het gebied van ziekten, plagen en onkruiden ten opzichte van 2016. Nederlandse boeren telen vooral hoog renderende gewassen zoals aardappelen, uien, sierteelt en (kas)groenten. Met een gemiddelde grondprijs van meer dan 100.000 euro per hectare zijn minder renderende gewassen economische zelfmoord, terwijl de hoog renderende gewassen vaak veel investeringen vragen.

Voordat een boer een aardappel uit de grond haalt, heeft hij of zij al meer dan 10.000 euro per hectare geïnvesteerd in pootgoed, arbeid, bemesting en gewasbescherming. Banken financieren dergelijke investeringen alleen bij een fatsoenlijke risicoafdekking. Toch worden boeren steeds vaker geconfronteerd met plotselinge en onvoorziene inperkingen op hun beschermingsmiddelen, zoals recente rechtszaken aantonen.

De Europese landbouw heeft nu toegang tot zo'n 230 actieve stoffen, de bouwstenen van gewasbeschermingsmiddelen. Deze stoffen worden periodiek geëvalueerd. Vanwege de strengste toelatingseisen ter wereld verdwijnen er jaarlijks middelen zonder dat er nieuwe synthetische alternatieven bij komen. In de afgelopen vijf jaar is er geen nieuwe synthetische stof toegelaten. Met andere woorden: de medicijnkast van de boer wordt steeds leger en soms verdwijnt een cruciaal middel, zoals nu in de groenteteelt.

Goed getoetst

Natuurlijk moeten middelen goed worden getoetst en mogen ze alleen worden toegelaten als onafhankelijk onderzoek heeft aangetoond dat ze veilig zijn voor mens, dier en milieu. Maar wat ontbreekt, is een bredere blik. Er vallen nu middelen weg zonder dat er wordt gekeken naar gevolgen voor teelten.

Het toelatingsbeleid in de EU kijkt voor bepaalde gevarencategorieën louter naar intrinsieke stofeigenschappen en niet naar het daadwerkelijke risico bij toepassing. Hierdoor ontstaat de enigszins paradoxale situatie dat een boer bijvoorbeeld wel koffie mag drinken, maar geen koffie mag spuiten, omdat cafeïne intrinsiek kankerverwekkend is.

Twee dingen

Dan kunnen er twee dingen gebeuren (en die gebeuren ook): boeren stoppen ermee en voortaan komen meer groenten uit landen buiten Europa of boeren zoeken hun heil in allerlei middelen die niet als gewasbescherming zijn bedoeld en ook niet als zodanig zijn getoetst op werkzaamheid en veiligheid. Deze praktijken zijn exemplarisch voor de nood in de sector, maar verdoezelen onbedoeld dat we hier met een levensgroot probleem te maken hebben.

Als we op deze voet doorgaan, zullen steeds meer producten van buiten de EU komen. Dit betekent vaak een grotere ecologische voetafdruk, minder grip op productiemethoden en een afhankelijkheid van externe markten. Los van de vraag in hoeverre Nederland in staat moet zijn om letterlijk zijn eigen boontjes te kunnen doppen, is daarmee het milieu noch de gezondheid van de mens gediend. Wat van ver komt, is lekker, maar krijgt zo wel een wrange bijsmaak.