Vaccineren verlaagt uitval door blauwtong bij runderen

In september 2023 werd voor het eerst blauwtong aangetoond in Nederland. In dat jaar raakten duizenden bedrijven met herkauwers, zowel schapen als runderen, besmet met het virus. De impact was groot, met een hoge sterfte bij schapen en bij koeien een daling in de melkproductie, veel zieke runderen en een verhoogde sterfte onder runderen.

In 2024 zijn opnieuw duizenden rundveebedrijven besmet geraakt met blauwtong. Dit heeft behalve tot een melkproductiedaling ook geleid tot een stijging in sterfte, vooral bij melkvee en jonge kalveren op melkveebedrijven.

2023 en 2024

Royal GD heeft voor het onderzoek gebruikgemaakt van de cijfers over sterfte van runderen van alle rundveebedrijven in de jaren 2020 tot en met september 2024, de meldingen van blauwtongverschijnselen, de monsters van tankmelk van de knuttenvrije periode einde 2023 en begin 2024 en de vaccinatiegegevens vanuit MediRund.

Het aantal meldingen van blauwtongverschijnselen bij rundvee was in 2024 hoger dan in 2023: 4.176 meldingen tot en met 17 oktober 2024 en 2.273 meldingen in heel 2023.

Grootste gevolgen bij niet vaccineren

Op bedrijven die hun runderen niet hebben gevaccineerd, waren de gevolgen van blauwtong het grootst. Als die bedrijven nog niet eerder in aanraking waren geweest met blauwtong, er werden geen antistoffen in de tankmelk gevonden, dan was de sterfte onder de runderen 1,6 keer hoger dan in de jaren zonder blauwtong. Bij niet-gevaccineerde bedrijven met weinig antistoffen waar dus nog lang niet alle dieren waren besmet, was de uitval 1,4 keer hoger. Op bedrijven waar al wel veel koeien waren besmet, was dat 1,1 keer hoger.

Met goed vaccineren, dus tweemaal ruim voordat het knuttenseizoen begint, daalt de sterfte naar 1,2 op bedrijven waar niet eerder blauwtong is vastgesteld. Als er vorig jaar wel een besmetting is geweest bij veel dieren, dan is er samen met vaccinatie geen verhoogde uitval meer.

Kalveren

Bij kalveren tot twee weken oud is het effect van vaccineren het grootst. Hier sterven ook 1,6 keer meer kalveren op de bedrijven die niet zijn gevaccineerd. Bij een eerdere geringe besmetting is de uitval nog 1,5 keer hoger. Bij een hoge besmettingsgraad is dat 1,1 keer hoger. Door tweemaal en tijdig te vaccineren, is er bij de kalveren geen verhoogde uitval meer, ook niet als het bedrijf nog niet eerder besmet is geweest met blauwtong.

Bij de kalveren van 15 tot 55 dagen heeft blauwtong iets minder impact op de uitval. Daar sterven 1,3 keer meer dieren als ze voor het eerst met blauwtong in aanraking komen. Bij jongvee van één tot twee jaar is de uitval als ze voor het eerst blauwtong krijgen 1,5 keer hoger. Bij deze dieren is er geen verhoogde uitval meer als ze op een bedrijf lopen waar het jaar ervoor veel dieren besmet waren met blauwtong.

Goede effecten

Vaccineren heeft bij beide leeftijdgroepen kalveren en bij het oudere jongvee heeft goede effecten. Bij correct tweemaal tijdig vaccineren is er geen verhoogde sterfte meer vast te stellen bij deze diergroepen.

Het doormaken van de infectie zorgt dus voor een verhoogde weerstand bij de koeien en het jongvee, maar kan extra sterfte niet helemaal voorkomen. Daarnaast zullen er op een bedrijf steeds opnieuw jonge dieren zijn die nog niet door knutten zijn gestoken en nog niet besmet zijn geraakt.

Advies

Het advies van Royal GD is dan ook om dit jaar opnieuw alle runderen tijdig tweemaal te vaccineren om extra sterfte te voorkomen. Daarnaast zal de vaccinatie helpen om bij melkkoeien een productiedaling te voorkomen en ook bijkomende verschijnselen als kreupelheid zullen minder zijn. Samen met het feit dat een deel van de runderen al weerstand heeft, doordat ze al eerder een keer besmet zijn geraakt door een steek van een mug, zal dit verhoogde sterfte en andere verschijnselen van blauwtong komend seizoen mogelijk grotendeels voorkomen.

In 2023 was er nog een duidelijke verhoging van de sterfte op jongveeopfokbedrijven met een melding van blauwtongverschijnselen, drie keer hoger. In 2024 bleek dit met 1,8 keer minder extreem verhoogd. Bedrijven zonder blauwtongverschijnselen hadden geen significant verhoogde sterfte.

Vleeskalveren

Bij vleeskalveren kon geen effect van blauwtong op de uitval worden gemeten. Dat komt mede omdat de kalveren die vanuit Duitsland komen, in 2024 allemaal ouder waren dan vier weken en de mogelijke nadelen van blauwtong vooral voor die tijd optreden. Ook bij de Nederlandse kalveren heeft blauwtong vooral effect op de jongste dieren die nog niet naar de vleeskalverbedrijven zijn gegaan.

Ook kleinschalige rundveebedrijven kampten in 2023 met een drie keer verhoogde uitval. In 2024 was dit op de bedrijven zonder een melding van blauwtong 1,2 keer hoger en op bedrijven met blauwtongverschijnselen was er geen verhoogde sterfte. Vleesveebedrijven hadden zowel in 2023 als in 2024 geen verhoogde sterfte.

Zoogkoeien

Op zoogkoeienbedrijven met blauwtongverschijnselen was de sterfte bij volwassen runderen 3,1 keer hoger en bij jongvee 2,9 keer hoger. In 2024 was de sterfte van runderen in deze twee leeftijdsgroepen niet significant verhoogd.

Bij alle bedrijven met jongveeopfok, kleinschalige rundveebedrijven, vleesveebedrijven en zoogkoeien waren onvoldoende gegevens beschikbaar om uitspraken te kunnen doen over het effect van vaccinatie.