Na zwarte bladzijden door blauwtong durft schapenhouder weer vooruit te kijken

Het zijn de weken van terugkijken en vooruitblikken. Ook bij Erik en Krista van Norel in Oosterwolde, waar het gezin een schapenhouderij runt met 250 fokooien. Althans, dat is het aantal dat normaal op de stallijst staat. Nu, aan het begin van 2025, zijn dat er weer bijna 240.

Blauwtong vergde ook in 2024 zijn tol bij Van Norel. Hoewel het uitvalspercentage met 10 procent sterfte onder de zieke dieren fors lager was dan in 2023 – toen bezweek 80 procent – was de impact groter. 'Afgelopen jaar verspreidde blauwtong zich door het hele land. De totale sterfte was groter en leidde tot een krimp van zo'n 5 procent van de landelijke schapenstapel', zegt Erik van Norel, ook bestuurder bij de LTO-vakgroep Schapenhouderij.

De Gelderse ondernemer legt uit waarom voor hem de mentale druk het afgelopen jaar groter was. 'In 2023 ging ik door op de overlevingsstand. Ooien die op de nationale keuring kampioenschappen wonnen, haalde ik met de shovelbak dood uit het land. Op de automatische piloot legde ik ze onder het kleedje bij de andere slachtoffers. Mijn vrouw heeft er foto's van, maar ik heb er nog niet naar kunnen kijken. Afgelopen jaar begon onzeker, omdat er nog geen vaccin was. Maar het lammerseizoen gaf opluchting, er werden goede lammeren geboren.'

In mei was er vervolgens euforie, vertelt Van Norel. 'Er was een vaccin. Prik erin en dat was het dan, dacht ik. Bij ons zelfs onder begeleiding van voormalig landbouwminister Piet Adema. Tussen de oren was het blauwtongboek dicht, maar dat bleek voorbarig. Er volgden nog zwarte bladzijden. Een onderschatting die er mentaal behoorlijk in hakte.'

De fokker is blij dat er bij LTO aandacht was voor die mentale druk. Via Taboer konden gedupeerde schapenhouders hun zorgen kwijt. Van Norel kon er thuis gelukkig ook goed over praten, onder meer met oom Wiechert, van wie hij het bedrijf overneemt. 'Ik ben veel met de fokkerij bezig en ken bijna alle dieren uit het hoofd. Als je de dieren dan – ondanks een duur vaccin – ziek ziet worden, denk je wel: waar doe ik het voor?'

Van Norel wijst erop dat, afgezien van de mentale pijn, ook het financiële leed enorm was in de schapensector. 'Ik heb meegewerkt aan een impactanalyse van het ministerie. Het rapport is nog niet uit, maar ik heb de uitkomsten voor mijn bedrijf al wel gezien. Dat is toch schrikken. Dan gaat het om bedragen met vijf cijfers en een hoog getal aan het begin. Dat is in een sector met kleine marges enorm.'

Verplichte vaccinatie

De ondernemer pleit niet voor verplichte vaccinatie omdat de vrijheid in ondernemerschap hem daarvoor te belangrijk is. Wel is hij voor meer financiële tegemoetkoming in de kosten van het enten. 'Nu zijn we feitelijk in de kou gezet. Met een financiële bijdrage is deelname aan vaccinatie hoger, dat is toch nodig om het virus onder de knie te krijgen.'

Het dilemma is dat enten sowieso een race tegen de klok zal zijn. 'De ooien hebben het blauwtongvirus allemaal gehad en geven aan hun lammeren daardoor latente afweerstoffen via de biest. Die afweerstoffen maken vaccinatie zinloos en blijven drie maanden lang actief. Pas dan is vaccineren zinvol en dan duurt het nog een maand voordat het vaccin zijn werk doet. Vier maanden na de geboorte dus, midden in de zomer. Dat is de vrees waar ik nu mee rondloop.'

Het is de passie voor zijn schapen die bij Van Norel de vrees verdringt. Vier keer per jaar neemt hij zijn Texelaars mee naar tentoonstellingen. Op het meest recente nationaal kampioenschap wist hij met meerdere dieren in de prijzen te vallen. De uitdaging is voor hem om sterk exterieur samen te brengen met een goede vruchtbaarheid. 'Ik zie graag een goed bespierd balkvormig schaap met een stevige achterhand, veel lengte en beste benen. In de praktijk kan scherp selecteren op die kenmerken ten koste gaan van andere kenmerken, waaronder vruchtbaarheid. Maar ik wil aan het eind van het jaar ook de kar van de handelaar een keer vol hebben.'

Op dit moment ligt het gemiddelde aantal lammeren per ooi op 1,85 en bij de jaarlingen net iets onder de 1,5. 'Twee lammeren is het streven, maar dan laat je net de laatste luxe in het exterieur liggen. En ook een hoge fokwaarde voor resistentie tegen wormbesmetting laat zich moeilijker rijmen met een hoog aantal lammeren', licht Van Norel toe.

Pilotbedrijf

Diergezondheid verbeteren via fokkerij is voor de Gelderlander een uitdaging die hem ook veel plezier bezorgt. 'Ik ben regelmatig pilotbedrijf voor Reinard Everts van de Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers Organisatie (NSFO). De resultaten zijn significant en dat maakt het leuk.'

Dankzij de hoge genetische aanleg voor dit kenmerk heeft Van Norel afgelopen jaar meerdere rammen kunnen verkopen. 'Het voordeel van resistentie tegen wormbesmetting is niet alleen voordelig voor het dier zelf, ook de infectiedruk op het weiland neemt af. Dit omdat er minder wormen terugkomen op het land. Het betaalt zich terug in betere groei en een betere diergezondheid.'

Van Norel voert de strijd tegen wormbesmetting niet alleen via veeverbetering. Ook het zaaien van kruidenrijk gras draagt bij aan het terugdringen van de infectiedruk. 'Zes jaar geleden heb ik voor het eerst een perceel grasland vernieuwd met een mengsel van onder meer smalle weegbree, cichorei en klaver. Vooral cichorei doet veel.'

De ondernemer heeft het getoetst door groepen lammeren op proefpercelen te splitsen en uitwerpselen te controleren op wormen. 'De verschillen waren veelzeggend: in een week tijd halveerde de wormbesmetting (EPG) op kruidenrijk grasland', licht hij toe.

De voordelen van kruidenrijk grasland zijn voor de agrariër evident. Het gewas is beter bestand tegen droogte dankzij penwortels tot wel 80 centimeter diepte. De stikstofbinding bespaart kunstmest en de biodiversiteit geeft kleur aan het landschap.

Te kort beweiden

Toch heeft Van Norel niet al zijn 19 hectare grasland omgezet. 'Kruidenrijk grasland is beter, maar Engels raaigras is gemakkelijker en heeft een hogere productie. Op veel schapenbedrijven is te kort beweiden de grootste bedreiging voor het in stand houden van de kruiden. Nog los van het stoppen met kunstmest', zegt hij.

Mogelijk dat de urgentie voor een hoge opbrengst afneemt als er meer grasgewas op de markt komt doordat veel melkveebedrijven stoppen. Dit jaar is de krimp in de schapenstapel ook merkbaar in het grasaanbod.

Als het perspectief voor de Nederlandse schapenhouderij ter sprake komt geeft Van Norel een gemengde reactie. Aan de afzetkant gloort een zonnige toekomst. De prijzen zijn goed en vanuit de moslimgemeenschap is veel vraag naar lamsvlees. Maar de kosten zijn een uitdaging. Grond is duur, zeker voor het houden van schapen, en de concurrentie met melkveehouders is moordend. Tel daar de kosten voor vaccinatie tegen blauwtong bij op en de kasstroom is snel verdwenen.

Wolfwerende maatregelen

En dan zijn de kosten voor wolfwerende maatregelen nog niet eens genoemd. Hoewel daar subsidie voor is, komen de kosten van onderhoud en arbeid er nog bij. 'In theorie kan veel, maar in de praktijk zijn de mogelijkheden beperkt. De loonwerker komt niet elke twee weken rasters verplaatsen. En met een nachtkraal is bescherming beter, maar ook daar zijn voorbeelden van bekend dat wolven er toch doorheen komen. Bovendien lopen de schapen het gras onder de kraal zwart.'

Het nieuws uit Zweden waar één op de vijf wolven illegaal wordt afgeschoten, is Van Norel niet ontgaan. Hij zucht bij het formuleren van zijn reactie. 'Dat er beheer gaat komen is onvermijdelijk, want dit loopt uit de klauwen. Vorig jaar is voor het eerst een kindje door een wolf gebeten, er zijn hondjes opgevreten, het gaat een keer mis. Probleemwolven moeten worden aangepakt.'

De schapenhouder wil positief afsluiten. Morgen komt een groepje fokkers van de Veluwe langs voor een 'rammenbespreekdag'. Een föhn droogt de vacht van de mooiste rammen. Ze moeten perfect voor de dag komen als collega's hun visies delen. 'Misschien kan het wel niet, een top exterieur in combinatie met voldoende lamsvlees. Maar het blijft voor mij de uitdaging om van twee walletjes te eten.'