Das zet gewas en portemonnee op de kop

'Het begon met een klein plekje met schade, maar op een gegeven moment liep het uit de hand. Een aantal dassen deed flink zijn best en uiteindelijk viel op een perceel van 14 hectare de opbrengst van meer dan 1 hectare suikerbieten weg', zegt akkerbouwer Jan Reinier de Jong uit het Drentse Odoorn. Hij kreeg in 2023 te maken met dassenschade.

De beschermde diersoort was in de jaren tachtig bijna uit Nederland verdwenen. Vanwege diverse maatregelen hebben dassen zich daarna met succes kunnen herstellen, meldt BIJ12. Volgens de uitvoeringsorganisatie van de provincies komt dit onder meer door bescherming van de soort en herintroductie in voormalige leefgebieden.

Aantal dieren

In 2015 bestond de populatie volgens BIJ12 uit zo'n zesduizend dieren. Over de jaren erna zijn geen gegevens bekend.

Je zou denken dat met een toename van de aantallen dassen ook de schade aan landbouwgewassen toeneemt. Toch is dat cijfermatig niet te onderbouwen, omdat boeren schade niet altijd melden. 'Op landelijk niveau is geen structurele toename van de getaxeerde dassenschade te zien', meldt Mark Westebring, consulent faunazaken van BIJ12.

'De afgelopen tien jaar schommelt de getaxeerde schade in Nederland rond het gemiddelde van 660.000 euro per jaar. Hierbij zijn wel regionale verschillen te zien. Zo is in Drenthe een stijgende trend in het getaxeerde schadebedrag te zien: van 40.000 euro schade in 2013 naar zo'n 150.000 euro schade in 2023', zegt Westebring.

Insecteneters

Net als De Jong had ook akkerbouwer Geert Jan Smegen uit het Drentse Valthe in 2023 schade van dassen. In zijn geval op een aardappelperceel van 10 hectare. 'Ze wroeten de aardappelen eruit. Die ben je kwijt.' De teler heeft het idee dat de dassen op zoek waren naar engerlingen onder de grond. 'Het zijn insecteneters. De aardappelknollen eten ze niet op. Dus hoe meer engerlingen onder je perceel zitten, hoe groter de kans op dassenschade.'

Daarnaast constateert Smegen een toename van het aantal dassenburchten in de buurt, vooral langs watergangen en vlak bij het bos. 'Dat kan gevaarlijk zijn, bijvoorbeeld als oogstmachines vlak langs (droge) sloten rijden. De machine kan dan opeens diep wegzakken.'

Het arsenaal aan middelen dat een boer kan inzetten om dassenschade te voorkomen, is beperkt. In de faunaschade preventiekit voor dassen van BIJ12 wordt alleen afscherming met een (elektrisch) raster als effectief middel gezien. Het betreffende aardappelperceel zette Smegen vorig jaar af met een stroomdraad. 'Maar daar trokken die beesten zich niets van aan. Dat hielp niets.'

Onafhankelijk taxateur

Dassen mogen in Drenthe in ieder geval niet worden bejaagd, kreeg De Jong te horen van de lokale jager, nadat hij de schade in zijn suikerbietenperceel had gemeld. 'Toen heb ik melding gedaan bij BIJ12. Begin augustus 2023 stelde een onafhankelijk taxateur de schade vast: 96 ton suikerbieten was vernield', licht de Drentse akkerbouwer toe, die zich daarin kon vinden.

Daarna was De Jong in afwachting van de definitieve vaststelling van de schade. Op basis van gegevens van het handboek Kwantitatieve Informatie Akkerbouw en Vollegrondsgroenteteelt (Kwin) hield BIJ12 rekening met een gemiddelde bietenprijs van 43,70 euro per ton.

Bezwaar ingediend

'Dat terwijl de bietenprijs voor de campagne van 2022 68,75 euro was. De bietenprijs voor 2023 was toen nog niet bekend, maar werd nog hoger ingeschat. De prijs kwam uiteindelijk uit op 78 euro per ton. Bijna twee keer zoveel als waar BIJ12 van uitging. Vandaar dat ik een bezwaar heb ingediend', licht de Drent toe.

Nadat zijn bezwaar in behandeling werd genomen, kwam in april 2024 een verdagingsbrief. Hierin meldde BIJ12 dat ze meer tijd nodig hadden om tot een oordeel te komen. 'Daarna bleef het lang stil', zegt De Jong.

'Pas nadat ik BIJ12 in gebreke had gesteld, draaide de situatie uit op een hoorzitting begin november waar ik mijn bezwaar kon toelichten. Omdat de bietenteelt geen contractteelt is en er dus geen vooraf vastgestelde prijs is, werkt BIJ12 met normgegevens van Kwin. Mijn bezwaar werd daarom afgewezen', legt de ondernemer uit.

Rechtsbijstandsverzekeraar

Best zorgelijk, vindt De Jong, die zijn meeste gewassen coöperatief teelt. Hij schakelde zijn rechtsbijstandsverzekeraar in. Een jurist zette alles op een rij en maakte een inschatting van de kans van slagen als de Drent naar de rechter zou stappen. Eind 2024 kwam de jurist terug met een duidelijk verhaal.

'Procederen kan, maar dat kost veel tijd en geld en de kans dat meer schade wordt vergoed, is klein. Daarbij is een belangrijk punt dat BIJ12 geen schadeloosstelling geeft, maar een tegemoetkoming', zegt de bietenteler. De schade van De Jong wordt uiteindelijk voor ruim de helft vergoed. Dat betekent dat hij er een paar duizend euro bij inschiet. Bij het ter perse gaan van deze krant had hij de vergoeding nog niet ontvangen.

De ontstane situatie is volgens De Jong op termijn niet houdbaar. 'Nu steeds meer wilde dieren niet meer bejaagbaar zijn, zal de wildschade toenemen. Een zorgelijke situatie voor veel boeren. Hoelang is dit nog ondernemersrisico en wanneer neemt de provincie haar verantwoordelijkheid?' vraagt hij zich af.