'Beter verdienmodel vraagt om actieve samenwerking in keten'

Avermaete is landbouweconoom aan de Vlaamse universiteit KU Leuven. Ze is een van de auteurs van het recent verschenen rapport 'Duurzame landbouwproductie en de maatschappelijke uitdagingen'. Dit schetst een visie op de toekomst van de landbouw in Vlaanderen. Een visie die ook relevant is voor Nederland.

Wat doen we als de Chinezen of de Arabieren hier grond komen kopen? Ze zijn al actief in Europa

Avermaete, landbouweconoom aan universiteit KU Leuven

Centraal in jullie rapport staat het verdienmodel. Kun je nog een inkomen halen uit duurzame landbouw?

'In mijn contacten met jonge boeren krijg ik vaak de terechte vraag waar het met de landbouw in Vlaanderen naar toe moet. Ze zien dat hun verdienmodel misschien vandaag nog wel goed in elkaar steekt. Maar als je afhankelijk bent van subsidies en je voelt de druk van de politiek en van de publieke opinie, dan is het nog maar de vraag of het zo blijft. Als jonge boer ga je grote investeringen aan met je gezin voor een periode van twintig, dertig jaar. Dat gaat niet over 100.000 euro lenen, maar over heel wat meer. Daarom hebben we inderdaad serieus nagedacht over wat een goed, gezond verdienmodel is.'

Hoe ziet dat er dan precies uit?

'Wel, om te beginnen ken ik geen enkele landbouwer die afhankelijk wil zijn van subsidies. Ze willen een eerlijke prijs voor hun product. Dat betekent dat boeren – of beter gezegd – agrarisch ondernemers veel actiever moeten samenwerken met andere partijen in de keten. Niet alleen met de retail, maar ook met bedrijven die input leveren zoals meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen.

'De tijd is daar rijp voor. Zowel leveranciers als afnemers zijn verplicht zich te verantwoorden voor hun eigen duurzame prestaties. Die verantwoordingsplicht geldt voor de hele keten waar ze deel van uitmaken. De mensen die dat begrijpen zijn de agrarische ondernemers van de toekomst. Dat zijn de mensen die aan tafel zitten met de partners in de keten om tot optimale oplossingen te komen. Dat vraagt toch wat meer van een boer dan een zo hoog mogelijke opbrengst realiseren tegen de laagste kosten.'

De huidige veehouderij heeft volgens jullie geen houdbaar verdienmodel. Die sectoren zouden moeten krimpen.

'Klopt, de externe kosten van de veehouderij in de vorm van milieubelasting en landgebruik zijn te hoog. Bovendien zijn sommige sectoren voor een groot deel van hun inkomen afhankelijk van subsidie. Dat kan ik geen gezond verdienmodel noemen.

'Wij vinden dat veehouders veel meer circulair moeten werken, bijvoorbeeld door samen te werken met een akkerbouwer voor de productie van veevoer en de afvoer van mest. Let wel, we zijn niet tegen importeren en exporteren van agrarische producten. Het hoeft van mij ook niet allemaal grondgebonden te zijn. Maar nu is het wel heel erg scheef en niet houdbaar op de lange termijn.'

Jullie pleiten daarom voor een reductie van de veestapel met een kwart.

'Ho, ho, het is geen pleidooi hè. Het is een denkoefening. Uit de berekening blijkt dat wij bij 25 procent minder vee de doelstelling voor CO2-reductie voor de landbouw voor 2040 kunnen halen. Ook de stikstofuitstoot neemt flink af. Bovendien is er ruim 300.000 hectare minder land nodig voor de productie van veevoer, waarvan de helft in Vlaanderen.

'Het is waar dat we hier, en bij jullie in Nederland, het meest efficiënt produceren, dat moeten we vooral ook blijven doen. Maar er zijn gewoon te veel dieren voor een klein en dichtbevolkt gebied. Los daarvan valt me op dat boeren tegen Mercosur zijn – het handelsverdrag met Zuid-Amerika – om de verwachte import van landbouwproducten uit die landen. Terwijl we geen probleem hebben met de import van veevoer.

'Dus laten we iets coherenter zijn en zorgen dat de omvang van de veestapel in verhouding is met de productie van veevoer in onze eigen regio.'

De grondprijzen in Nederland en Vlaanderen stijgen de pan uit. Wat is daarvan het effect?

'Er moet wel iets gebeuren, maar het zal niet eenvoudig zijn om iets aan de hoge grondprijs te doen. Er zijn natuurlijk ook andere spelers die azen op landbouwgrond, zoals de Belgische supermarktketen Colruyt en Natuurpunt, het Vlaamse Natuurmonumenten.

'En wat doen we als binnenkort de Chinezen of de Arabieren hier grond komen kopen? Ze zijn al actief in Europa, dus het lijkt een kwestie van tijd voor ze ook hier hun slag gaan slaan. Hoe gaan zij die grond gebruiken? Veevoer produceren voor Chinese varkensflats?

'Hoe het ook zij, het gesprek moet in elk geval gevoerd worden, want we komen anders in een nagenoeg onomkeerbare situatie terecht.'

Opvallend is jullie pleidooi voor herinrichting van het landelijk gebied.

'In ons eerste rapport uit 2015 stonden twee benaderingen. De ene was 'land sparen', dat wil zeggen zoveel mogelijk produceren op een beperkt oppervlak, waardoor er ruimte overblijft voor natuur. De andere was 'land delen' voor natuur rond akkers en weilanden.

'In ons recente rapport hebben we een derde categorie toegevoegd: extensieve landbouw met veel ruimte voor landschap en boerennatuur als buffer tussen natuurgebieden en intensief gebruikte landbouwgronden.'

Waar halen boeren dan hun verdiensten uit?

'Boeren krijgen een vergoeding voor beschikbaar stellen van grond. In het rapport hebben we het over 500 euro per hectare, ruim boven de pachtprijs in België. Met daar bovenop een beheervergoeding om het gebied in stand te houden. Boeren zijn daardoor niet meer afhankelijk van bereidheid van de consumenten om een meerprijs te betalen. Dat is de beste garantie voor het in stand houden van landschap en biodiversiteit.'