'Omslag naar doelsturing is complex en niet zonder risico's'

Het planbureau heeft een aantal adviezen voor de coalitie opgesteld, onder meer over landbouw en natuur.

In de agrarische sector en politiek is veel draagvlak voor doelsturing. Daarbij kunnen boeren zelf sturen op duurzaamheidsdoelen, op basis van bedrijfsgegevens en metingen. Dit moet in de plaats komen van middelsturing, waarbij ze algemene maatregelen moeten naleven. PBL zegt dat nog niet valt in te schatten welke effecten deze omslag naar bedrijfsspecifieke emissiedoelen (doelsturing) en investeringen in innovatie hebben.

Regels rond stikstof en natuur

PBL plaatst kanttekeningen bij andere ambities. Een belangrijk punt in het hoofdlijnenakkoord is bijvoorbeeld het aanpassen van wet- en regelgeving op het gebied van stikstof, landbouw en natuur. Een deel van die regelgeving is nationaal en een deel bestaat uit Europese regels rond natuurgebieden en mest. Voor het aanpassen van Europese regels is het kabinet afhankelijk van de Europese Commissie. Dit is daarmee een route zonder garanties, stelt het planbureau.

Ten opzichte van de ramingen voor de uitstoot van stikstof zijn volgens PBL op basis van het hoofdlijnenakkoord vooralsnog weinig veranderingen in emissies te verwachten. Tenzij Nederland erin slaagt in Brussel toestemming te krijgen om toch meer mest te kunnen uitrijden. 'Dat zou een deel van de verwachte daling ongedaan maken en de uitstoot van ammoniak, ten opzichte van de raming voor 2030, met maximaal 5 tot 10 procent kunnen doen stijgen', schrijft PBL.

Op nationale schaal wordt voorgesteld de kritische depositiewaarde (KDW) 'uit de wet' te halen. Dat is volgens het planbureau mogelijk, maar de vergunningverlening is een complicatie. Het nieuwe kabinet moet dan met een juridisch houdbare alternatieve argumentatie komen die de jurisprudentie op basis van de KDW nuanceert of mogelijk vervangt.

Meer financieel perspectief

De coalitiepartijen willen boeren meer financieel perspectief bieden, onder andere via deelname aan agrarisch natuurbeheer, herinvoering van de voordelige rode diesel en investeringen in innovatie. Dat biedt volgens het planbureau inderdaad perspectief voor de komende vijf jaar, maar voor de jaren daarna is hier geen geld voor gereserveerd.

De nieuwe coalitie streeft ernaar de positie van agrariërs in de keten te versterken, zodat zij een structureel betere prijs voor hun producten ontvangen. Tijdens de onderhandelingen over het ontwerp-landbouwakkoord lagen hiervoor opties op tafel. PBL raadt het nieuwe kabinet aan deze nader te onderzoeken. Dit zou een versterking van het financiële perspectief op de langere termijn kunnen opleveren.

Te weinig oog voor lange termijn

PBL vindt dat in het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie veel naar de korte termijn wordt gekeken en minder naar de toekomst en de rest van de wereld. 'Naast de terechte aandacht voor hier en nu, is ook aandacht nodig voor elders en later', schrijft het planbureau. Zo is er op korte termijn aandacht voor de aanpak van bijvoorbeeld het woningtekort, maar is er weinig oog voor de effecten op volgende generaties.

Het PBL wijst er onder meer op dat de grote opgaven 'niet binnen één kabinetsperiode zijn te realiseren'. Ook zijn er Europese afspraken die van het kabinet vragen 'om flinke stappen te zetten om het bereiken van deze doelen voor de langere termijn'.