Agroforestry in Noord-Nederland groeit gestaag

Jan en Johanneke Woudstra zijn maar wat trots op hun 400 meter lange voedselhaag langs de huiskavel van hun melkveehouderij in het Friese Menaam. De gecombineerde haag van meidoorn, sleedoorn en hazelaar is vier jaar oud, groeit goed en de pinken die ze er weiden, lusten het graag, ervaart Jan Woudstra.

'Het is prachtig, de koeien gaan er vanzelf op af. Ze hebben duidelijk behoefte aan gevarieerde voeding. Maar het is ook een mooi gezicht en het is goed voor de biodiversiteit', stelt de melkveehouder vast. De twee boeren zijn zo enthousiast dat ze nog een haag hebben aangeplant van 500 meter lang.

Hazelnootstruiken

Zo ver zijn Lian en Henk de Graaf in het Friese Nijemirdum nog niet. Ook zij willen graag hun weidepercelen aankleden, in dit geval met hazelnootstruiken langs de sloten. 'Het zijn heesters, dus niet zo hoog, maar ze hebben wel meerdere functies. Ze zorgen voor minder uitspoeling van nutriënten, ze dragen bij aan de biodiversiteit en je kunt er hazelnoten van oogsten', somt Lian de Graaf op.

Het veehouderijbedrijf dat deze ondernemers runnen, is in omschakeling naar een meer extensieve bedrijfsvoering die voor hen makkelijker is te managen. Ze wisselden de melkkoeien in voor de opfok van jongvee, ze hebben een deel van hun percelen omgezet in een natuur- en wandelgebied, doen aan weidevogelbeheer en zijn de initiatiefnemers van de plaatselijke buurttuin.

Toch verloopt de start van het agroforestryproject op hun bedrijf moeizaam. Wat blijkt: nieuwe aanplant met een permanent karakter, ook al zijn het struiken, past niet in het bestemmingsplan. Dat gaat namelijk uit van een open landschap.

'Maar wij willen verduurzamen en agroforestry past goed in dat plaatje. Van oudsher staan er in dit landschap in Zuidwest-Friesland ook bomen', zegt De Graaf. 'Het bestemmingsplan laten wijzigen voor het aanplanten van een paar struiken gaat ons te ver. We zijn al drie jaar bezig om toestemming te krijgen.'

Contactpersoon

Toch wil de ondernemer de schuld voor de vertraging niet zomaar bij de gemeente neerleggen. Die is volgens haar juist behulpzaam, heeft zelfs een contactpersoon aangewezen om hen te helpen.

'Ze willen met ons meedenken, alleen lijkt het of ze alleen de regels zien en niet de mogelijkheden. Ik hoor dat er wel meer agrarische bedrijven zijn die zoiets willen, maar ook tegen regelgeving aanlopen. Het speelt dus ook in andere gemeenten', zegt De Graaf.

Veel animo

Dat beeld bevestigt projectcoördinator Sjoerd van der Meulen van LTO Noord. Hij merkt dat in Friesland veel animo is voor agroforestry. 'De boeren daar staan kennelijk open om te pionieren.'

Van der Meulen is betrokken bij het publiek-private samenwerkingsproject 'Agroforestry voor klimaatpositieve zuivel en biodiversiteit' dat nu twee jaar draait in de drie noordelijke provincies. Van daaruit worden kennis en ondersteuning aangeboden en wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van agroforestry in een open landschap.

'Wat de mensen willen die bij ons aankloppen, is gevarieerd. De een wil notenteelt oppakken, de ander is het meer te doen om schaduwwerking te creëren voor de koeien of het voedselaanbod voor hen gevarieerder te maken', licht de projectcoördinator toe.

Van der Meulen stelt vast dat de regelgeving achterloopt bij de ontwikkelingen in de agrarische sector. 'Bescherming van het open landschap zoals we dat hier kennen, stond tot voor kort voorop. Maar de weerstand om dat te veranderen, vermindert als je je erin verdiept. De ambtenaren die ik spreek tonen nu begrip, alleen weten ze de puzzel nog niet te leggen. Je zou willen dat ze wat meer lef zouden tonen.'

Aanknopingspunten

Een van de specialisten die zich bezighoudt met de regels rond agroforestry, is Ceriel Lucker, adviseur van het Agroforestry Netwerk Nederland. Hij ziet wel aanknopingspunten om openheid van het landschap en agroforestry te combineren.

'Het is mij iets te makkelijk om te zeggen dat iets niet deugt, als het niet in de huidige regelgeving past. Er zijn al oplossingen bedacht, bijvoorbeeld door in het midden van percelen lagere begroeiing te planten en richting de boerderij wat hogere soorten te gebruiken. Dan past het beter in het bestemmingsplan. Ik ken voorbeelden waar je dan zo kunt beginnen, al is dat lang niet overal het geval.'

Nieuwe Omgevingswet

Lucker hoopt dat de nieuwe Omgevingswet zich op dit punt zal bewijzen. Zal die meer kansen bieden of meer drempels opwerpen? 'Veel gemeenten moeten hun omgevingsplannen aanpassen. Het draagvlak voor agroforestry groeit, ook in de politiek. Drie jaar geleden kon je er nog niet over beginnen. Maar proefprojecten, zoals in Leeuwarden en Lelystad, de ervaringen van boeren hier en in het buitenland bewijzen dat je er verder mee komt.'

Onderzoeker Heleen van Kernebeek van Wageningen University & Research is hoopvol gestemd. 'Ook in een open landschap kun je agroforestry goed inpassen. Het is immers geen bosaanplant. Wij hebben ontwerpen gemaakt waarbij je die transformatie stapsgewijs kunt invoeren, zodat mensen eraan kunnen wennen', zegt ze.

De familie De Graaf heeft gesprekken gevoerd met de wethouder en ambtenaren. Alleen is een oplossing nog niet in zicht. Lian de Graaf: 'We moeten er nog flink aan trekken om er een succes van te maken.'