Natuur die past bij het bedrijf vinden met lesboek

Voor die passende invulling pakt iedere boer die dat wil, elementen uit natuurinclusieve landbouw. 'Hoe meer, hoe dichter de boer op de ultieme natuurinclusieve landbouw komt', denkt Luske.

'Als bedrijf gaan wij verder dan de gemiddelde boer met natuurinclusief werken', zegt Ron van Zandbrink, biologisch melkveehouder in het Utrechtse Stoutenburg. 'Ik kijk hoe ik de rol van natuur in het totale systeem kan stimuleren. Wij gebruiken minder stikstof en doen op ons bedrijf aan natuurontwikkeling met veel houtopstanden.'

Van Zandbrink figureert, met andere boeren, in het boek Natuurinclusieve landbouw in de praktijk. Hij ontvangt ook regelmatig mensen. De bezoekers zien hoe de koeien knagen van de hagen. Ook zien ze hoe bodemgezondheid van invloed is op al het leven in en rond de boerderij. 'Ik vertel alleen wat ik doe. Ik hoop mensen te inspireren buiten de oude kaders te denken', motiveert de melkveehouder.

Erkende plek voor natuur

Luske ziet stappen in de goede richting bij beleidsmakers om de natuur een erkende plek te geven in landbouwbedrijven. Meetellen van houtsingels als landbouwgrond is zo'n stap.

De onderzoeker zou nog wel meer mogelijkheden willen zien in de beloning van natuurinclusieve landbouw en toepassing ervan bij kortlopende pachtcontracten. Boeren als Van Zandbrink focussen nu op eigen grond, omdat investeren in bodem en landschap zich pas over langere termijn terugbetaalt.

Binnen het landbouwonderwijs is natuur als lesstof in ontwikkeling. 'Mijn opleiding was erg gericht op de gangbare landbouwpraktijk', zegt Van Zandbrink. 'Pas in het laatste vrije gedeelte kon ik meer onderwerpen toevoegen waar ik belangstelling voor had. Ik wilde leren hoe je natuur kan integreren en het bedrijf zowel ecologisch als economisch sterker maakt.'

Meer aandacht biodiverisiteit

'Het onderwijs voegt steeds meer ecologie toe aan het lespakket', stelt Luske. 'De groeiende aandacht voor biodiversiteit is zichtbaar. We hebben daar met Natuurinclusieve landbouw in de praktijk een 'ouderwets' boek aan toegevoegd. Daarin wilden we bundelen wat de mogelijkheden en de kosten en baten zijn.' Naast gedrukt is het lesboek ook digitaal beschikbaar.

'Landbouwbedrijven ontkomen er niet meer aan om breder te kijken dan de hoofdproductie', is de overtuiging van Van Zandbrink. 'Ik zie het graag dat ondernemers daar steeds meer voor open staan.'

De melkveehouder vindt het moeilijk om te zien of het effect heeft. 'Als je zo bezig bent, ga je overal insecten en vogels zien. Ik weet niet of het aan mijn inzet ligt. Wel zie ik gezonde koeien die graag van die hagen eten.'

Kringloop sluiten

Voor het sluiten van de kringloop wisselt de Utrechtse melkveehouder voer en mest uit met twee akkerbouwers in provincie Flevoland en een Brabants biobedrijf. 'Daardoor komt mijn mest tot waarde en door de rechtstreekse uitwisseling heb ik zekerheid van mestafzet en een goede kwaliteit voer.'

De ondernemer vindt het wel belangrijk om de natuur op zijn bedrijf zo plaats te geven dat het de werkzaamheden niet bemoeilijkt. 'Daarom plant ik de fruit- en walnotenbomen op een noord-zuid lijn. Ik doe dat ook zo dat beweiding en werken met machines mogelijk blijft.'

Van Zandbrink ontvangt studenten en vakgenoten uit gangbare en biologische hoek. 'Het verhaal dat wij vertellen spreekt aan.'

Verdienmodel verbreedt

'Voor ons bedrijf creëren we ons eigen verdienmodel met huisverkoop van rauwe melk, eieren en vlees van runderen en varkens. Melk is nog wel de hoofdtak. Het kost nog tijd om ons fruit en de walnoten productief te hebben.'

Zal elke boer over twintig jaar bezig zijn met biodiversiteit? Van Zandbrink en Luske denken dat dit afhankelijk is van het bedrijfstype en de ligging. Van Zandbrink: 'We gaan als land- en tuinbouw meer gebruik maken van planten en insecten die behulpzaam zijn in de bedrijfsvoering, zeker als er steeds meer chemie uit gaat.'

Kruidenrijk grasland

Boeren passen steeds vaker productief kruidenrijk grasland toe, dat beter bestand is tegen droogte en betere weerbaarheid van de gewassen en de dieren met zich meebrengt. Hagen zijn functioneel voor de dieren en voor de afscherming van het bouw- of grasland. Akkerbouwers kunnen baat hebben bij het aantrekken van specialistische plaagbestrijders.

Luske denkt dat de stimulans voor het Agrarische Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) sterker mag. 'De vergoeding daarvoor is jarenlang niet geïndexeerd. Bovendien betaalt een vergoeding niet voor de inspanning, maar voor gederfde inkomsten. Dat mag omhoog.'

Natuurinclusieve landbouw in de praktijk

De makers zijn CLM Onderzoek en Advies, Louis Bolk Instituut, Van Hall Larenstein en Aeres MBO Dronten Warmonderhof. De onderwijsorganisaties gebruiken het boek tijdens de opleiding. Overigens is de uitgave dankzij geld van het landbouwministerie betaalbaar gehouden en zelfs gratis te downloaden via Groen Kennisnet.

Omdat een lange rij auteurs heeft bijgedragen aan het nieuwe boek, wilde het team alles tot een geheel maken door in vormgeving, illustraties en eindredactie eenheid in taal en beeld te vormen. Dat komt de leesbaarheid ten goede. De grote diversiteit in de praktijk illustreren de makers door volop ondernemers aan het woord te laten met praktijkvoorbeelden. Ron van Zandbrink van Boerderij Tussen de Hagen in Stoutenburg is een van de praktijkcases in het boek.

Natuurinclusieve landbouw in de veehouderij, akkerbouw en vollegrondsgroente komt aan bod. Behalve de productiepercelen en de omgeving daarvan zijn ook erf en gebouwen onderwerpen. Daar vinden vogels, vleermuizen en andere dieren een plek.

Van bodem tot waardering

In de 250 bladzijden van het boek bouwen de schrijvers de natuurinclusieve landbouw als systeem op vanaf de bodem tot de waardering van de consument voor producten uit een dergelijk landbouwsysteem. Vaak raken de methodes voor natuurinclusief boeren aan andere doelen, zoals dierenwelzijn, reductie van middelen en emissies daarvan, stikstof, waterkwaliteit, natuurbescherming en landschap.

Voor studenten en ondernemers met belangstelling voor natuurinclusief boeren biedt het boek praktische kennis over de werkwijze van natuurinclusief boeren. Voorbeeldbedrijven, organisaties voor boerennatuur en verwijzingen naar het internet helpen boeren verder naar meer praktische kennis om neergaande lijnen te keren in aantallen insecten, weide- en akkervogels en ander leven.