'Bedrijfsvoering en melkproductie onder druk door lekstromen'

'Ieder kalf dat hier op de hoek in een iglo werd gehuisvest ging eigenlijk altijd dood', vertelt André van den Oudenrijn, die het bedrijf samen met zijn vrouw Marjo en twee zonen runt. Het is de iglo die het dichtst bij het transformatorhuisje staat. De ondernemers zijn twintig jaar geleden vrijwillig verplaatst van het Noord-Hollandse Schalkwijk naar Ooltgensplaat.

Mede doordat het bedrijf ook kampt met klauw- en vruchtbaarheidsproblemen, is in 2019 overgestapt op beweiding. Maar het grazen zorgt niet voor verbetering. Mogelijk worden de koeien dit jaar, vanwege een emissiemeting van de provincie Zuid-Holland, binnengehouden. Omdat de problemen rond de klauwgezondheid en vruchtbaarheid door de weidegang niet zijn opgelost, vindt de melkveehouder het opstallen op zich niet erg.

Op andere vlakken loopt het ook niet lekker op het bedrijf. 'Het celgetal is te hoog, de koeien reageren slecht op behandelingen met medicijnen en we hebben te veel uitval en kalversterfte', geeft Marjo van den Oudenrijn aan. Daarbij wil de melkproductie niet boven de 7.500 kilo per koe uitkomen. 'We hebben hier verschillende voerspecialisten gehad. Maar wat we ook deden, de productie bleef op een laag pitje', vult haar man aan.

De melkinstallatie is vanwege de problemen verschillende keren doorgelicht. 'Enkele oudere monteurs stelden dat het bedrijf bij de vorige melkveehouder, ruim twintig jaar geleden, ook niet naar wens verliep. Er waren altijd meer storingen dan gemiddeld. Dat veranderde niet toen de 2x6-visgraat in 2007 werd vervangen door een carrouselmelksysteem', aldus André van den Oudenrijn.

In 2022 is besloten de complete aardingsvoorziening te laten aanpassen. Het effect was echter nihil. De situatie verergerde toen het bedrijf zonnepanelen plaatste in het voorjaar van 2023. 'Bij de ingebruikname kregen we zelf ook klachten, zoals spierpijn. Alles deed zeer', zegt Marjo van den Oudenrijn.

Een leverancier verwees de melkveehouders naar lekstroomspecialist Johan van Bommel uit Someren. Op advies van de Brabantse specialist zijn de zonnepanelen direct uitgezet.

Verder is de invloed van het elektriciteitsnet op het bedrijf geminimaliseerd door een netstroomfilter te plaatsen. Zo kwamen de invloeden vanuit het bedrijf in beeld, zoals frequentiegestuurde waterpompen en de aandrijving van de carrousel. De waterpompen waren kort hiervoor vernieuwd.

Omdat de pompen voor een meetbare spanning op het water zorgden, kwamen de wateropname door de koeien en daarmee de melkproductie volgens André van den Oudenrijn verder onder druk te staan. 'De invloed van spanning op de dieren zag je doordat ze met de tong met het water speelden. Volgens de pompleverancier komt dit vaker voor.'

Van Bommel zocht verder om de invloeden van elektrische effecten te verlagen. Van den Oudenrijn: 'Wat je overhoudt, zijn de externe bronnen.' Dat waren in dit geval de aarding van het transformatorhuisje, windmolens en een rioolwaterzuivering in de buurt.

'Iedereen in de buurt werd op dezelfde momenten wakker. Bij navraag bleek dat op die tijdstippen bij de rioolzuivering een pomp aanging. Deze vraagt veel stroom en er ontstaat netvervuiling. Ook is er een duidelijke relatie tussen de windsnelheid en het gedrag van de koeien', stelt Marjo van den Oudenrijn.

Lagere melkproductie in weekend

Op het eiland Goeree-Overflakkee staan veel windmolens, waarvan zeven in de buurt van de melkveehouderij. In het weekend wordt minder stroom verbruikt doordat de meeste bedrijven stilliggen, terwijl de stroomproductie doorgaat. In de weekenden ligt de melkproductie lager, zo blijkt uit de tanklegingen op maandag. Van den Oudenrijn: 'We hebben niets tegen windmolens, maar de effecten vragen aandacht.'

Veel wind leidt volgens Van Bommel ook tot een hogere netspanning. 'Dan heb je het hier zelfs over richting de 250 volt. En in de keuken is maar liefst 268 volt gemeten.' De hoge spanning zorgt in Van den Oudenrijns ogen voor storingen. 'We hebben weleens tien printplaten in de week kapot gehad. Bijvoorbeeld van voerstations. We hadden zelfs negen melkmeters in één keer kapot.' Ook de elektrische kookplaat ligt er nu uit.

Elektrificatie steeds heftiger

'De elektrificatie in de maatschappij wordt steeds heftiger, de invloed hiervan wordt groter. Het telt op. Hier vormden de zonnepanelen blijkbaar de druppel', concludeert Van Bommel. 'En toen we het hierdoor zelf gingen voelen, wisten we ook wat dit deed met de koeien', vult André van den Oudenrijn aan.

Daarop volgden gesprekken met de gemeenten, milieudienst en netbeheerder. Van Bommel: 'Alle partijen vinden dit lastige materie, er zijn weinig mensen die dit meetkundig aantoonbaar kunnen maken. Dit is ook zichtbaar in de reactie van de veestapel.'

Daarbij gaat het volgens de lekstroomspecialist om frequenties boven de 2,5 kilohertz. De normale normen lopen tot die frequentie, daarboven zijn er geen. Van Bommel meet tot 200 kilohertz. 'De aandrijving van de carrouselmelkstal heeft een frequentie van 4,25 kilohertz. Daarover wordt niet gesproken, dit valt buiten het normgebied.'

Effect op dieren

Van Bommel heeft met name het effect van de windmolens onderzocht, want hij moest ergens beginnen. 'Om een probleem aan te tonen, moet je dit eerst proberen op te lossen en vervolgens laten zien wat het effect is op de dieren. Het is de vraag op welke frequentie een dier het sterkst reageert.'

Een ander punt is volgens Van Bommel dat sommige frequenties moeilijk zijn weg te werken. 'Voor frequenties boven de 150 kilohertz is gemakkelijk een oplossing te vinden. In het tussenstukje vanaf 2,5 kilohertz is dit lastiger.'

Er kan een link worden gelegd tussen een verstoring en de veroorzaker hiervan door de spectraalcomponent. 'Dat is een soort frequentie die overal in het elektriciteitsnet hetzelfde is. Die zit meestal tussen de 2,5 en 150 kilohertz. Als dit in de buurt van de windmolen 4,62 kilohertz is, is die hier bijvoorbeeld in de waterbakken van de koeien ook 4,62 kilohertz. Het is de vingerafdruk van een apparaat', aldus Van Bommel.

Stroom moet ergens heen

De externe stromen kunnen volgens de lekstroomspecialist in de stal terechtkomen via de grond. 'De windmolens zijn goed geaard, het elektriciteitsnet ook. Wanneer stroom in de grond komt, is die nog niet weg. Die komt ergens weer omhoog. Dat kan ook in de stal zijn.' Van Bommel kan via een driepuntsmeting, met drie ijzeren pinnen in de grond, zien waar de stromen vandaan komen.

De netbeheerder mat een lekstroom bij de aardvoorziening van de transformator van 1 ampère. Onduidelijk was waar die vandaan kwam. Van Bommel: 'Dit lijkt niet veel, maar de gevoeligheid van dieren begint bij 100 microampère, dus een factor 10.000 minder.'

Om de invloed van grondstromen te pareren, heeft Van Bommel een scheidingstransformator geplaatst. 'Deze scheidt galvanisch het elektriciteitsnet van het bedrijf.' André van den Oudenrijn is hier enthousiast over: 'De melkproductie ging met 5 kilo per koe dag omhoog. Binnen enkele dagen werd meer dan 20 procent van de koeien tochtig en de kippen kwamen plots aan de leg.'

Eenzelfde resultaat zag Van Bommel op een boerderij in Noord-Holland, alhoewel minder extreem. 'Het blijft voor ieder bedrijf maatwerk. Overal spelen andere frequenties.'

Omdat de Zuid-Hollandse melkveehouder niet wil dat anderen met dezelfde effecten worden geconfronteerd, heeft hij samen met collega's de stichting Elektromagnetische Verschijnselen (EMV) & (dieren)welzijn opgericht. 'Die moet andere ondernemers bewust maken van het feit dat dit kan spelen en van het belang van het herkennen van de bijbehorende verschijnselen.'

Maar dat is volgens Van den Oudenrijn niet het enige doel van de stichting. 'We willen universiteiten vragen de oorzaak van deze verschijnselen onafhankelijk en wetenschappelijk te onderbouwen. Dat vraagt wel financiële middelen. Daarom zoeken we samenwerking met bedrijven om dit te bekostigen. Het is hard nodig om erkenning te krijgen voor deze problematiek.'